• Nagłówek

        • Koncepcja promocji zdrowia                                                                       

          wg "Przedszkole promujące zdrowie" poradnik dla przedszkoli i osób wspirającycg ich  działania  w zakresie promocji zdriowia.

          M. Woynarowska -Sołdan, B. Woynarowska

          Podstawą tworzenia Przedszkola Promującego Zdrowie jest koncepcja promocji zdrowia i wykorzystywane w niej specyficzne podejścia.

           Promocja zdrowia jest nową, rozwijaną na świecie od lat 80. XX w. strategią działań dla umocnienia zdrowia ludzi – jednostek i społeczności. Zdefiniowano ją jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę.

          Ważne dla praktyki aspekty promocji zdrowia

          • Koncentracja na zdrowiu jako dobrostanie i jego umacnianiu/doskonaleniu. Dobre zdrowie sprzyja lepszej jakości życia, sprawnemu funkcjonowaniu, osiąganiu celów, większej wydajności w pracy i zarobkom, satysfakcji z życia. Zdrowie jest środkiem (a nie celem) dla dobrego, twórczego życia
          • Przyjmuje się całościowe (holistyczne) podejście do zdrowia. Zakłada ono, że zdrowie jednostki ma wiele wymiarów (fizyczny, psychiczny, społeczny, duchowy, seksualny) i zależy od wielu czynników w środowisku fizycznym (naturalnym i stworzonym przez ludzi) oraz środowisku społecznym i ekonomicznym. Na wiele tych czynników ludzie mogą mieć wpływ
          • Promocja zdrowia jest procesem zmian społecznych, dotyczy jednostek, grup i społeczności. Obejmuje dwa wzajemnie powiązane obszary:

          -  działania indywidualne ludzi podejmowane w celudokonania sprzyjających zdrowiu zmian w swoim stylu życia

          -  działania zbiorowe, wspólne członków danej społeczności dla tworzenie sprzyjającego zdrowiu i dobremu samopoczuciu środowiska fizycznego i społecznego

          • Uświadamianie ludziom, że oni sami podejmują decyzje w sprawach swego zdrowia i ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi w swoim otoczeniu
          • Uświadamianie politykom i zarządzającym (decydentom) na różnych poziomach i we wszystkich organizacjach, że:

          -   zdrowie powinno „wejść” do każdego systemu społecznego (nie ma odrębnych systemów dla zdrowia) i niezbędne jest tworzenie koalicji dla zdrowia

          -   ich zadaniem jest tworzenie warunków, w których „zdrowe wybory będą dla ludzi łatwiejszymi wyborami”

           

          W promocji zdrowia wykorzystuje się specyficzne podejścia, wśród których szczególnie ważne jest:

          • Podejście siedliskowe –zdrowie jest tworzone i doświadczane przez ludzi w miejscach, w których uczą się, pracują, bawią, odpoczywają, kochają. Siedlisko jest systemem społecznym (całością), który zmienia się, aby poprawiać i doskonalić zdrowie. W siedlisku, którym jest np. miasto, zakład pracy, szkoła, przedszkole, rodzina, ludzie podejmują wspólnie działania na rzecz zdrowia, poszukując różnych form wsparcia z zewnątrz. 
          • Podejście „od ludzi do problemu” –ludzie (społeczność) w danym siedlisku  identyfikują własne problemy zdrowotne po to, aby je rozwiązać (usunąć, zredukować). Podejmują w tym celu działania (a nie narzucone, zewnętrzne programy), w których uwzględnia się dwie grupy czynników: środowiskowe (związane z miejscem i warunkami ich codziennego życia, relacjami z innymi) i osobiste (styl życia, kompetencje, motywacja, zdolności przystosowawcze). Podstawowym warunkiem ich skuteczności jest uczestnictwo i współdziałanie ludzi oraz tworzenie warunków dla aktywności jednostek i grup.
          • Tworzenie sieci siedlisk/organizacji realizujących projekty/programy promocji zdrowia w celu wymiany informacji i doświadczeń, współpracy bez rywalizacji i podejmowania wspólnych działań.
          • Długotrwałość działań i systemowe podejście do planowania,dokonywanie ewaluacji jako podstawowe warunki skuteczności podejmowanych działań.

          Przedszkole jest siedliskiem, systemem społecznym, w którym żyje i realizuje swoje różne zadania (rozwojowe, zawodowe, rodzicielskie, opiekuńcze) społeczność przedszkola. Społeczność ta to pracownicy przedszkola, dzieci i ich rodzice. W przedszkolu – środowisku opieki, edukacji i pracy – istnieje wiele czynników, które mogą oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na zdrowie i samopoczucie wszystkich członków jego społeczności. Możliwości ich wpływania na zmiany tych czynników oraz warunki i funkcjonowanie przedszkola są jednak zróżnicowane.

           Organizacja przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Warunki i organizacja życia, edukacji i pracy w przedszkolu sprzyjają podejmowaniu działań w zakresie promocji zdrowia, gdyż:

          • Większość przedszkoli posiada korzystne dla zdrowia warunki środowiska fizycznego, zgodne z ustalonymi normami i wymaganiami higienicznymi. Pomieszczenia w przedszkolu są zadbane, estetyczne, kolorowe, atrakcyjne i inspirujące. Stwarza to przyjemną, ciepłą atmosferę, stanowi dobre wzorce dla dzieci i ich rodziców.
          • Liczba dzieci i pracowników w przedszkolach zwykle nie jest zbyt duża. Sprzyja to tworzeniu pozytywnego klimatu społecznego („rodzinnej atmosfery”) i uwzględnianiu indywidualnych potrzeb dzieci i innych członków społeczności przedszkola. W przedszkolu nie ma sytuacji wymagających rywalizacji, współzawodnictwa, co stwarza większe możliwości kształtowania umiejętności współpracy.
          • Przedszkole jest w systemie edukacji placówką, w której nie dokonuje się tak często, jak w szkole, zmian strukturalnych i programowych. Zapewnia to większą stabilność i możliwość podejmowania długofalowych działań potrzebnych w programach promocji zdrowia.
          • Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zawiera treści dotyczące edukacji zdrowotnej. Realizacja tej edukacji stwarza nauczycielom okazję do refleksji nad swoimi zachowaniami zdrowotnymi i motywuje ich do tworzenia dla dzieci i rodziców właściwych wzorców.
          • Powiązanie w przedszkolu działalności opiekuńczej, wychowawczej i dydaktycznej sprzyja realizacji edukacji zdrowotnej. Dzieci zdobywają informacje i umiejętności dbania o zdrowie i bezpieczeństwo (na miarę swoich możliwości) w sposób naturalny, spontaniczny, w powiązaniu z zabawą, posiłkami, zabiegami higienicznymi, wypoczynkiem itd.
          • Pracownicy przedszkola mają częsty, prawie codzienny kontakt z rodzicami lub innymi członkami rodzin dzieci, mogą współpracować z nimi, zachęcać do kontynuowania w domu zachowań prozdrowotnych, które dzieci praktykują w przedszkolu, oferować rodzicom (a także babciom i dziadkom) specjalne programy edukacyjne i zachęcać do wspólnych działań.

           W przedszkolu, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, nie pracuje pielęgniarka. Pracownicy nie mogą zatem korzystać z jej pomocy w sprawach zdrowia dzieci oraz warunków higieniczno-sanitarnych środowiska. 

           

          W przedszkolu promującym zdrowie

          należy wzmacniać typowe dla tego typu placówki, korzystne dla zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników i dzieci warunki środowiska fizycznego i społecznego oraz identyfikować pojawiające się nieprawidłowości i je eliminować

           Charakterystyka społeczności przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Przedszkola, podobnie jak szkoły, dotychczas koncentrują się głównie na zdrowiu dzieci. W promocji zdrowia należy brać pod uwagę zdrowie wszystkich członków społeczności przedszkola.Każda z jej grup ma specyficzne cechy i potrzeby w zakresie ochrony i promocji zdrowia, różny status i możliwości uczestniczenia w tych działaniach.

           Dzieci – wychowankowie przedszkola

          Wychowankami przedszkola są dzieci w wieku 3–5/6 lat, w okresie zwanym średnim dzieciństwem lub wiekiem przedszkolnym. Pod względem rozwoju fizycznego, motorycznego, psychicznego i społecznego jest to grupa zróżnicowana –  3-latki są bliższe dzieciom w wieku poniemowlęcym, 5-latki dzieciom w młodszym wieku szkolnym. Dzieci przebywają w przedszkolu zwykle przez co najmniej 3 lata, przez 5–7 godzin dziennie, prawie przez cały rok (w organizacji przedszkola nie są przewidziane ferie zimowe i letnie). W działaniach w zakresie ochrony i promocji zdrowia oraz edukacji zdrowotnej w przedszkolu należy wziąć pod uwagę właściwości rozwoju jego wychowanków.

           Pod względem rozwoju poznawczego,zgodnie z teorią J. Piageta, dzieci są w stadium przedoperacyjnym rozwoju. Dominuje u nich myślenie konkretno-wyobrażeniowe, ale stopniowo rozwija się rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Sposób wyjaśniania przyczynowości cechuje  intelektualny egocentryzmi brak różnicowania między tym co  zewnętrzne (fizyczne) i wewnętrzne (psychiczne)[1]. Ma to m.in. wpływ na rozumienie przez dzieci pojęcia „zdrowie”. Uznają się one za zdrowe lub chore, gdy ktoś im o tym powie lub gdy pojawiają się już wcześniej występujące objawy. Odnoszą chorobę i zdrowie do własnych konkretnych doświadczeń z codziennego życia, choć często mają problem z zapamiętaniem kontekstu danej sytuacji, wyciąganiem wniosków. Wiąże się to m.in. z brakiem umiejętności abstrahowania na podstawie zdobytych doświadczeń. Nie rozumieją zdrowia jako pojęcia złożonego i abstrakcyjnego, ani też specyficznych pojęć (np. przyczyny chorób, dbałość o zdrowie). Na pytanie: Co to jest zdrowie? udzielają zwykle odpowiedzi ogólnych, niezróżnicowanych, odnoszących się do siebie (np. zdrowie umożliwia zabawę z rówieśnikami, wychodzenie z domu, bycie z rodzicami)[2].

           Dzieci młodsze (3-letnie) cechuje mała aktywność społeczna – bawią się najczęściej same, pozostają w grupie w roli obserwatora lub naśladują rówieśnika w zabawie równoległej. Wraz z procesem uspołeczniania działań dzieci uczą się rozpoznawać, kontrolować własne emocje, wyrażać je w sposób akceptowany społecznie, przestrzegać zasad współżycia w grupie. W kontaktach z rówieśnikami trudno im przyjąć i zrozumieć odmienne punkty widzenia, pragnienia czy sądy, co jest często przyczyną konfliktów. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci lepiej radzą sobie z kontrolowaniem emocji, ich zabawy są bardziej złożone, wymagają podziału ról, niekiedy ich negocjowania co sprzyja wychodzenia z egocentryzmu i rozwojowi kompetencji społecznych. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci wykazują się większą gotowością współpracy z rówieśnikami, bardziej świadomie kierują swoimi zachowaniami, wzrasta ciekawość i przywiązanie w stosunku do innych dorosłych (np. nauczycieli), chęć identyfikowania się z wzorami (bohaterowie z bajek, przedstawiciele niektórych zawodów np. strażak, policjant, lekarz).

           Ze względu na aktywność dziecka i jego zaangażowanie w sprawy zdrowia, większość dzieci w wieku przedszkolnym znajduje się na etapie pośrednim wychowania zdrowotnego[3]:

          • stopniowo zwiększa się udział dziecka w dbaniu o swoje zdrowie (we wcześniejszym etapie heteroedukacji dziecko było głównie odbiorcą zabiegów pielęgnacji i opieki ze strony dorosłych),
          • dziecko świadomie naśladuje zachowania dorosłych, opanowuje podstawowe umiejętności dotyczące higieny osobistej i  bezpieczeństwa, ale wymaga przypominania i nadzoru ze strony dorosłych; uczestniczy w pracach nad utrzymaniem porządku w najbliższym otoczeniu, podejmuje samodzielnie pewne inicjatywy,
          • rozpoczyna się proces naśladowania zachowań rówieśników; wpływ na zachowania dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy,
          • w okresie tym, szczególnie w jego końcowej fazie, mogą pojawić się pewne elementy autoedukacji – samowychowania, świadomie podejmowanych czynności dla zdrowia.

          Zadaniem rodziców i innych dorosłych jest m.in.: tworzenie pozytywnych wzorców, stwarzanie warunków do uczenia się, umożliwienie dziecku podejmowania samodzielnych wyborów, bezpiecznego eksperymentowania (pod dyskretnym nadzorem), korygowanie niektórych zachowań, dopilnowanie staranności w wykonywaniu czynności i zabiegów higienicznych. Ważne jest także odpowiadanie na pytania dziecka (jest to okres pytań, rozwijają się m.in. świadomość i identyfikacja płci, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne), rozbudzanie zainteresowania różnym sprawami dotyczącymi zdrowia.

           U dzieci w wieku przedszkolnym kształtuje się wiele podstawowych zachowań oraz umiejętności związanych ze zdrowiem i dbałością o nie. Zachowania teoraz tryb (organizacja) życia dzieci w znacznym stopniu zależą od osób dorosłych, a zwłaszcza rodziców. Zakres możliwości dokonywania przez dziecko samodzielnych wyborów, np. w zakresie żywienia, sposobu spędzania czasu, aktywności fizycznej, sposobu ubierania się i innych zachowań, jest niewielki. Rodzice i nauczyciele stanowią w okresie przedszkolnym niekwestionowany autorytet. Reguły i zasady przez nich ustalane (także te dotyczące zdrowia) są bezdyskusyjnie przez dzieci przyjmowane, co pozytywnie koreluje z edukacją zdrowotną. „Dziecko jest posłuszne zasadom, ponieważ w jego przekonaniu są one nienaruszalne i niezmienne (…) szacunek do autorytetu (jednostronny) prowadzi do powstania poczucia zobowiązania nakazującego dostosowanie się do standardów dorosłego i posłuszeństwa jego regułom”[4].

           Dzieci w wieku przedszkolnym nie podejmują zachowań ryzykownych dla zdrowia, takich jak dzieci w wieku szkolnym, a zwłaszcza nastolatki. Z punktu widzenia zdrowia za niekorzystne należy uznać:

          • duży udział w budżecie czasu zajęć i czynności związanych z pozycją siedzącą i unieruchomieniem (oglądanie telewizji, korzystanie z komputerów, tabletów, smart fonów),
          • podejmowanie przez dzieci zachowań, zwłaszcza żywieniowych, pod wpływem reklamy (np. słodyczy, potraw typu fast-food),
          • wywieranie presji na rodziców (np. w sprawie zakupu słodyczy, zabawek),
          • zachowania agresywne i brak posłuszeństwa, co jest źródłem konfliktów, a przy braku umiejętności oceny zagrożeń może zwiększać ryzyko urazów i wypadków.

           Opisane właściwości rozwojowe dzieci w wieku przedszkolnym wskazują, że nie można traktować ich w działaniach w zakresie promocji zdrowia jak partnerów dorosłych, w pełnym znaczeniu tego słowa. Nie są one w stanie zrozumieć istoty zdrowia i przedszkola promującego zdrowie. Wychowankowie przedszkola mają ograniczone możliwości i zdolność do współdecydowania, inicjowania działań, samodzielnego wykonywania wielu zadań. Mimo to powinny być one włączane do działań, zaprogramowanych i organizowanych przez dorosłych jako ich aktywni uczestnicy.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          ważne jest przygotowywanie dzieci do podejmowania 
          świadomych działań dla zdrowia ich i innych osób

          W tym celu należy:

          • przekazywać dzieciom zrozumiałe i spójne informacje dotyczące zdrowia i zachowań z nim związanych
          • pytać dzieci o zdanie i opinie w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą i brać je pod uwagę
          • powierzać dzieciom niektóre proste zadania
          • zachęcać dzieci do generowania pomysłów
          • zachęcać dzieci i umożliwiać im współpracę z rówieśnikami i dorosłymi

          Pracownicy przedszkola

          Głównymi „aktorami” w tworzeniu PPZ są jego pracownicy. Jest to grupa pod wieloma względami zróżnicowana i należą do niej:

          1. Pracownicy pedagogiczni:
          • nauczyciele(głównie kobiety),
          • inni pracownicy pedagogiczni – psycholog, logopeda, instruktor gimnastyki korekcyjnej, rytmiki, nauczyciel języka obcego, religii i innych zajęć dodatkowych, jakie proponuje w swej ofercie placówka, zwykle niepełnozatrudnieni;
          1. Pracownicy niepedagogiczni:
          • osoby pełniące rolę pomocy nauczycieli,
          • pracownicy administracyjno-ekonomiczni,
          • pracownicy kuchni i stołówki,
          • inni pracownicy obsługi (woźne, dozorcy).

           Pracownicy przedszkola różnią się pod względem statusu społeczno-ekonomicznego – poziomu wykształcenia i zarobków. Zdecydowana większość nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych ma wykształcenie wyższe. Nie ma danych dotyczących wykształcenia pozostałych pracowników przedszkoli, ale należy sądzić, że duży ich odsetek ma wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Pracownicy pedagogiczni uczestniczą w różnych formach doskonalenia zawodowego, pracownikom niepedagogicznym nie oferuje się, poza szkoleniami bhp, innych form szkolenia. Zróżnicowanie statusu społeczno-ekonomicznego pracowników przedszkola powoduje różnice w ich stanie zdrowia, stylu życia, dbałości o zdrowie, a także w możliwościach zrozumienia koncepcji promocji zdrowia i PPZ.

          Stan zdrowia i samopoczucie pracowników przedszkola ma wpływ na ich dyspozycję do pracy (wydajność, absencję chorobową), realizację zadań przedszkola, panujący w nim klimat społeczny, a także na samopoczucie dzieci i ich rodziców. Nie ma danych o sytuacji zdrowotnej tej grupy pracowników. Można jednak odwołać się do wyników badań dotyczących subiektywnej oceny zdrowia i zachowań zdrowotnych nauczycieli i pracowników niepedagogicznych szkół podstawowych i gimnazjów[5]. U osób z obu grup stwierdzono częste występowanie różnych dolegliwości i zaburzeń oraz wiele niedostatków w zachowaniach prozdrowotnych stanowiących poważne zagrożenie dla ich zdrowia. Należy sądzić, że podobna sytuacja dotyczy pracowników przedszkoli. Może to niekorzystnie wpływać na realizację edukacji zdrowotnej i tworzenia przez nich właściwych wzorców zachowań prozdrowotnych dla dzieci i ich rodziców.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          kluczowym zadaniem jest inwestycja w zdrowie jego pracowników 
          i ich kompetencje w zakresie prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

          Należy pomóc nauczycielom i pozostałym pracownikom w:

          • uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla jednostki
          • identyfikacji czynników wpływających na ich zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia
          • rozwijaniu kompetencji w zakresie dbałości o zdrowie własne i innych
          • podejmowaniu korzystnych dla zdrowia zmian w swoim stylu życia
          • zrozumieniu koncepcji promocji zdrowia i PPZ
          • doskonaleniu umiejętności prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

           Rodzice dzieci

          Większość rodziców dzieci w wieku przedszkolnym jest w okresie wczesnej dorosłości (obejmującej wiek od 20–23 do 35–40 lat) i we wczesnej fazie rozwoju zawodowego. Uczęszczanie dziecka do przedszkola umożliwia im pracę zawodową. Po trudach opieki nad dzieckiem we wczesnym dzieciństwie czują się w tym okresie bardziej swobodni.

           Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym weszli już w pełni w role rodziców. Zdobyli własne doświadczenia w opiece nad dzieckiem, poznali jego zachowania, reakcje na różne sytuacje. Mimo różnych trudności przeżywanie macierzyństwa i ojcostwa dostarcza im wiele radości i satysfakcji. Dynamiczny rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, jego nowe osiągnięcia rozwojowe powodują, że większość rodziców jest zafascynowana rodzicielstwem. „Bycie rodzicem” uważa za najbardziej satysfakcjonujący obszar swojego życia, a na dalszych pozycjach wymienia pracę, małżeństwo, odpoczynek, obowiązki domowe[6]. Z tego powodu są oni bardziej zainteresowani rozwojem swych dzieci i podatni na oddziaływania zewnętrzne niż rodzice uczniów, zwłaszcza nastolatków, sprawiających rodzicom wiele trudności. Sprzyjającym czynnikiem partnerstwu i współpracy przedszkole – rodzice jest ich codzienna obecność w przedszkolu.

           Rodzice dzieci są pierwszymi i najważniejszymi edukatorami do zdrowia swoich dzieci. W podstawie programowej wychowania przedszkolnego, w części „Zalecenia i sposoby realizacji”, zwrócono uwagę potrzebę: współpracy z rodzicami w zakresie edukacji zdrowotnej do „współdecydowania w sprawach przedszkola”. Znaczna część rodziców nie jest jednak przygotowana do pełnienia roli edukatorów zdrowia i praktykowania w domu tego czego dziecko nauczyło się w przedszkolu. Styl życia wielu rodziców odbiega od prozdrowotnego, nie są dobrymi modelami w tym zakresie dla swoich dzieci, nie tworzą dla nich pozytywnych wzorców. Przedszkole może zaoferować im pomoc w tym zakresie. Może także korzystać z pomocy niektórych rodziców (np. lekarzy, pielęgniarek, psychologów, dietetyków i innych specjalistów z zakresu nauk o zdrowiu) w realizacji zadań związanych z edukacją zdrowotną dzieci i pracowników. Pozyskanie rodziców i wspieranie ich w rozwoju kompetencji wychowawczych i w zakresie dbałości o zdrowie jest podstawowym warunkiem skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci.

           Partnerami przedszkola mogą być także babcie i dziadkowie jego wychowanków. Duży ich odsetekwspiera rodziców w opiece nad dzieckiem, współwychowuje je, spędza z nim dużo czasu, dostarcza rozrywek, odprowadza i/lub przyprowadza z przedszkola i ma częsty kontakt z jego pracownikami. Babcie/dziadkowie są często pośrednikami w komunikacji nauczyciel – rodzice. Pozyskanie ich do współpracy ma bardzo duże znaczenie, zwłaszcza, że są często na emeryturze i dysponują wolnym czasem. Z punktu widzenia wychowania, także zdrowotnego, bardzo ważne wydaje się tworzenie wspólnego frontu, czyli zgodności co do metod wychowania, oczekiwań względem dziecka i siebie nawzajem, także w odniesieniu do zdrowia (np. kwestie związane z utrzymaniem higieny, żywieniem, aktywnością fizyczną). Istotne wydaje się podnoszenie ich kompetencji w zakresie rozwoju dziecka, rozpoznawania jego potrzeb i ich zaspakajania. Ma to szczególne znaczenie w kontekście różnic międzypokoleniowych i związanych z nimi odrębnościami w podejściu do wychowania i zdrowia powodujących często niespójne oczekiwania i wymagania wobec dzieci.

           

          Przedszkole promujące zdrowie 
          ma niepowtarzalna szansę edukowania rodziców 
          w zakresie dbałości o zdrowie ich samych i ich dzieci

          Należy:

          • pozyskać rodziców do współpracy w tworzeniu PPZ na zasadzie partnerstwa
          • pomóc rodzicom w:

          −       uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla nich samych i ich dzieci

          −       identyfikacji czynników wpływających na zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia

          −       rozwijaniu kompetencji wychowawczych oraz w zakresie dbałości o zdrowie własne i dzieci

          • zachęcać do podejmowania korzystnych dla zdrowia zmian w ich stylu życia

          Definicja i standardy przedszkola promującego zdrowie

          Dotychczas w Polsce nie opracowano definicji, modelu i standardów PPZ. Podejmując taką próbę, wzięto pod uwagę:

          • koncepcję promocji zdrowia,
          • przyjęte w sieci Szkoły dla Zdrowia w Europie wartości i filary SzPZ, zmodyfikowane i dostosowane do PPZ (patrz Aneks 2),
          • definicję, model i standardy SzPZ w Polsce,
          • opisaną wyżej specyfikę przedszkola jako siedliska (warunki i organizacja życia i pracy w przedszkolu oraz cechy i potrzeby jego społeczności).

           W formułowaniu definicji, modelu i standardów PPZ przyjęto zasadę, że nawiązują one do definicji, modelu i standardów SzPZ w celu zachowania spójności, ciągłości i dotychczasowych doświadczeń związanych z przynależnością przedszkoli do wojewódzkich/rejonowych SzPZ.

          Definicja przedszkola promującego zdrowie

          Przedszkole promujące zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają:

          zdrowiu i dobremu samopoczuciu społeczności przedszkola (dzieci, pracowników i rodziców dzieci)

          podejmowaniu przez członków społeczności przedszkola aktualnie i w przyszłości działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu

          W modelu PPZ uwzględniono trzy poziomy: warunki dla tworzenia PPZ, główne obszary jego działań i oczekiwane efekty.

           Przedszkole promujące zdrowie realizuje zadania określone obowiązujących aktach prawnych i w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, a ponadto spełnia warunki określone w czterech standardach PPZ. Standardy te wyróżniono na podstawie modelu PPZ.

          Standardy przedszkola promującego zdrowie

          Koncepcja pracy przedszkola, jego organizacja i struktura sprzyjają realizacji długofalowych, zaplanowanych działań dla wzmocnienia zdrowia dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Klimat społeczny przedszkola sprzyja dobremu samopoczuciu i zdrowiu dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Przedszkole prowadzi edukację zdrowotną dzieci i stwarza im warunki do praktykowania w codziennym życiu zachowań prozdrowotnych.

          Przedszkole podejmuje działania w celu zwiększenia kompetencji pracowników i rodziców dzieci w zakresie dbałości o zdrowie oraz prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci.

           

          Uzasadnienie wyboru standardów oraz metody i narzędzia do oceny stopnia ich osiągania omówiono w części drugiej poradnika. Zapoznanie się z treścią tej części jest konieczne dla lepszego zrozumienia istoty PPZ i zasad jego tworzenia.

          Koncepcja promocji zdrowia                                                                       

          wg "Przedszkole promujące zdrowie" poradnik dla przedszkoli i osób wspirającycg ich  działania  w zakresie promocji zdriowia.

          M. Woynarowska -Sołdan, B. Woynarowska

          Podstawą tworzenia Przedszkola Promującego Zdrowie jest koncepcja promocji zdrowia i wykorzystywane w niej specyficzne podejścia.

           Promocja zdrowia jest nową, rozwijaną na świecie od lat 80. XX w. strategią działań dla umocnienia zdrowia ludzi – jednostek i społeczności. Zdefiniowano ją jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę.

          Ważne dla praktyki aspekty promocji zdrowia

          • Koncentracja na zdrowiu jako dobrostanie i jego umacnianiu/doskonaleniu. Dobre zdrowie sprzyja lepszej jakości życia, sprawnemu funkcjonowaniu, osiąganiu celów, większej wydajności w pracy i zarobkom, satysfakcji z życia. Zdrowie jest środkiem (a nie celem) dla dobrego, twórczego życia
          • Przyjmuje się całościowe (holistyczne) podejście do zdrowia. Zakłada ono, że zdrowie jednostki ma wiele wymiarów (fizyczny, psychiczny, społeczny, duchowy, seksualny) i zależy od wielu czynników w środowisku fizycznym (naturalnym i stworzonym przez ludzi) oraz środowisku społecznym i ekonomicznym. Na wiele tych czynników ludzie mogą mieć wpływ
          • Promocja zdrowia jest procesem zmian społecznych, dotyczy jednostek, grup i społeczności. Obejmuje dwa wzajemnie powiązane obszary:

          -  działania indywidualne ludzi podejmowane w celudokonania sprzyjających zdrowiu zmian w swoim stylu życia

          -  działania zbiorowe, wspólne członków danej społeczności dla tworzenie sprzyjającego zdrowiu i dobremu samopoczuciu środowiska fizycznego i społecznego

          • Uświadamianie ludziom, że oni sami podejmują decyzje w sprawach swego zdrowia i ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi w swoim otoczeniu
          • Uświadamianie politykom i zarządzającym (decydentom) na różnych poziomach i we wszystkich organizacjach, że:

          -   zdrowie powinno „wejść” do każdego systemu społecznego (nie ma odrębnych systemów dla zdrowia) i niezbędne jest tworzenie koalicji dla zdrowia

          -   ich zadaniem jest tworzenie warunków, w których „zdrowe wybory będą dla ludzi łatwiejszymi wyborami”

           

          W promocji zdrowia wykorzystuje się specyficzne podejścia, wśród których szczególnie ważne jest:

          • Podejście siedliskowe –zdrowie jest tworzone i doświadczane przez ludzi w miejscach, w których uczą się, pracują, bawią, odpoczywają, kochają. Siedlisko jest systemem społecznym (całością), który zmienia się, aby poprawiać i doskonalić zdrowie. W siedlisku, którym jest np. miasto, zakład pracy, szkoła, przedszkole, rodzina, ludzie podejmują wspólnie działania na rzecz zdrowia, poszukując różnych form wsparcia z zewnątrz. 
          • Podejście „od ludzi do problemu” –ludzie (społeczność) w danym siedlisku  identyfikują własne problemy zdrowotne po to, aby je rozwiązać (usunąć, zredukować). Podejmują w tym celu działania (a nie narzucone, zewnętrzne programy), w których uwzględnia się dwie grupy czynników: środowiskowe (związane z miejscem i warunkami ich codziennego życia, relacjami z innymi) i osobiste (styl życia, kompetencje, motywacja, zdolności przystosowawcze). Podstawowym warunkiem ich skuteczności jest uczestnictwo i współdziałanie ludzi oraz tworzenie warunków dla aktywności jednostek i grup.
          • Tworzenie sieci siedlisk/organizacji realizujących projekty/programy promocji zdrowia w celu wymiany informacji i doświadczeń, współpracy bez rywalizacji i podejmowania wspólnych działań.
          • Długotrwałość działań i systemowe podejście do planowania,dokonywanie ewaluacji jako podstawowe warunki skuteczności podejmowanych działań.

          Przedszkole jest siedliskiem, systemem społecznym, w którym żyje i realizuje swoje różne zadania (rozwojowe, zawodowe, rodzicielskie, opiekuńcze) społeczność przedszkola. Społeczność ta to pracownicy przedszkola, dzieci i ich rodzice. W przedszkolu – środowisku opieki, edukacji i pracy – istnieje wiele czynników, które mogą oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na zdrowie i samopoczucie wszystkich członków jego społeczności. Możliwości ich wpływania na zmiany tych czynników oraz warunki i funkcjonowanie przedszkola są jednak zróżnicowane.

           Organizacja przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Warunki i organizacja życia, edukacji i pracy w przedszkolu sprzyjają podejmowaniu działań w zakresie promocji zdrowia, gdyż:

          • Większość przedszkoli posiada korzystne dla zdrowia warunki środowiska fizycznego, zgodne z ustalonymi normami i wymaganiami higienicznymi. Pomieszczenia w przedszkolu są zadbane, estetyczne, kolorowe, atrakcyjne i inspirujące. Stwarza to przyjemną, ciepłą atmosferę, stanowi dobre wzorce dla dzieci i ich rodziców.
          • Liczba dzieci i pracowników w przedszkolach zwykle nie jest zbyt duża. Sprzyja to tworzeniu pozytywnego klimatu społecznego („rodzinnej atmosfery”) i uwzględnianiu indywidualnych potrzeb dzieci i innych członków społeczności przedszkola. W przedszkolu nie ma sytuacji wymagających rywalizacji, współzawodnictwa, co stwarza większe możliwości kształtowania umiejętności współpracy.
          • Przedszkole jest w systemie edukacji placówką, w której nie dokonuje się tak często, jak w szkole, zmian strukturalnych i programowych. Zapewnia to większą stabilność i możliwość podejmowania długofalowych działań potrzebnych w programach promocji zdrowia.
          • Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zawiera treści dotyczące edukacji zdrowotnej. Realizacja tej edukacji stwarza nauczycielom okazję do refleksji nad swoimi zachowaniami zdrowotnymi i motywuje ich do tworzenia dla dzieci i rodziców właściwych wzorców.
          • Powiązanie w przedszkolu działalności opiekuńczej, wychowawczej i dydaktycznej sprzyja realizacji edukacji zdrowotnej. Dzieci zdobywają informacje i umiejętności dbania o zdrowie i bezpieczeństwo (na miarę swoich możliwości) w sposób naturalny, spontaniczny, w powiązaniu z zabawą, posiłkami, zabiegami higienicznymi, wypoczynkiem itd.
          • Pracownicy przedszkola mają częsty, prawie codzienny kontakt z rodzicami lub innymi członkami rodzin dzieci, mogą współpracować z nimi, zachęcać do kontynuowania w domu zachowań prozdrowotnych, które dzieci praktykują w przedszkolu, oferować rodzicom (a także babciom i dziadkom) specjalne programy edukacyjne i zachęcać do wspólnych działań.

           W przedszkolu, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, nie pracuje pielęgniarka. Pracownicy nie mogą zatem korzystać z jej pomocy w sprawach zdrowia dzieci oraz warunków higieniczno-sanitarnych środowiska. 

           

          W przedszkolu promującym zdrowie

          należy wzmacniać typowe dla tego typu placówki, korzystne dla zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników i dzieci warunki środowiska fizycznego i społecznego oraz identyfikować pojawiające się nieprawidłowości i je eliminować

           Charakterystyka społeczności przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Przedszkola, podobnie jak szkoły, dotychczas koncentrują się głównie na zdrowiu dzieci. W promocji zdrowia należy brać pod uwagę zdrowie wszystkich członków społeczności przedszkola.Każda z jej grup ma specyficzne cechy i potrzeby w zakresie ochrony i promocji zdrowia, różny status i możliwości uczestniczenia w tych działaniach.

           Dzieci – wychowankowie przedszkola

          Wychowankami przedszkola są dzieci w wieku 3–5/6 lat, w okresie zwanym średnim dzieciństwem lub wiekiem przedszkolnym. Pod względem rozwoju fizycznego, motorycznego, psychicznego i społecznego jest to grupa zróżnicowana –  3-latki są bliższe dzieciom w wieku poniemowlęcym, 5-latki dzieciom w młodszym wieku szkolnym. Dzieci przebywają w przedszkolu zwykle przez co najmniej 3 lata, przez 5–7 godzin dziennie, prawie przez cały rok (w organizacji przedszkola nie są przewidziane ferie zimowe i letnie). W działaniach w zakresie ochrony i promocji zdrowia oraz edukacji zdrowotnej w przedszkolu należy wziąć pod uwagę właściwości rozwoju jego wychowanków.

           Pod względem rozwoju poznawczego,zgodnie z teorią J. Piageta, dzieci są w stadium przedoperacyjnym rozwoju. Dominuje u nich myślenie konkretno-wyobrażeniowe, ale stopniowo rozwija się rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Sposób wyjaśniania przyczynowości cechuje  intelektualny egocentryzmi brak różnicowania między tym co  zewnętrzne (fizyczne) i wewnętrzne (psychiczne)[1]. Ma to m.in. wpływ na rozumienie przez dzieci pojęcia „zdrowie”. Uznają się one za zdrowe lub chore, gdy ktoś im o tym powie lub gdy pojawiają się już wcześniej występujące objawy. Odnoszą chorobę i zdrowie do własnych konkretnych doświadczeń z codziennego życia, choć często mają problem z zapamiętaniem kontekstu danej sytuacji, wyciąganiem wniosków. Wiąże się to m.in. z brakiem umiejętności abstrahowania na podstawie zdobytych doświadczeń. Nie rozumieją zdrowia jako pojęcia złożonego i abstrakcyjnego, ani też specyficznych pojęć (np. przyczyny chorób, dbałość o zdrowie). Na pytanie: Co to jest zdrowie? udzielają zwykle odpowiedzi ogólnych, niezróżnicowanych, odnoszących się do siebie (np. zdrowie umożliwia zabawę z rówieśnikami, wychodzenie z domu, bycie z rodzicami)[2].

           Dzieci młodsze (3-letnie) cechuje mała aktywność społeczna – bawią się najczęściej same, pozostają w grupie w roli obserwatora lub naśladują rówieśnika w zabawie równoległej. Wraz z procesem uspołeczniania działań dzieci uczą się rozpoznawać, kontrolować własne emocje, wyrażać je w sposób akceptowany społecznie, przestrzegać zasad współżycia w grupie. W kontaktach z rówieśnikami trudno im przyjąć i zrozumieć odmienne punkty widzenia, pragnienia czy sądy, co jest często przyczyną konfliktów. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci lepiej radzą sobie z kontrolowaniem emocji, ich zabawy są bardziej złożone, wymagają podziału ról, niekiedy ich negocjowania co sprzyja wychodzenia z egocentryzmu i rozwojowi kompetencji społecznych. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci wykazują się większą gotowością współpracy z rówieśnikami, bardziej świadomie kierują swoimi zachowaniami, wzrasta ciekawość i przywiązanie w stosunku do innych dorosłych (np. nauczycieli), chęć identyfikowania się z wzorami (bohaterowie z bajek, przedstawiciele niektórych zawodów np. strażak, policjant, lekarz).

           Ze względu na aktywność dziecka i jego zaangażowanie w sprawy zdrowia, większość dzieci w wieku przedszkolnym znajduje się na etapie pośrednim wychowania zdrowotnego[3]:

          • stopniowo zwiększa się udział dziecka w dbaniu o swoje zdrowie (we wcześniejszym etapie heteroedukacji dziecko było głównie odbiorcą zabiegów pielęgnacji i opieki ze strony dorosłych),
          • dziecko świadomie naśladuje zachowania dorosłych, opanowuje podstawowe umiejętności dotyczące higieny osobistej i  bezpieczeństwa, ale wymaga przypominania i nadzoru ze strony dorosłych; uczestniczy w pracach nad utrzymaniem porządku w najbliższym otoczeniu, podejmuje samodzielnie pewne inicjatywy,
          • rozpoczyna się proces naśladowania zachowań rówieśników; wpływ na zachowania dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy,
          • w okresie tym, szczególnie w jego końcowej fazie, mogą pojawić się pewne elementy autoedukacji – samowychowania, świadomie podejmowanych czynności dla zdrowia.

          Zadaniem rodziców i innych dorosłych jest m.in.: tworzenie pozytywnych wzorców, stwarzanie warunków do uczenia się, umożliwienie dziecku podejmowania samodzielnych wyborów, bezpiecznego eksperymentowania (pod dyskretnym nadzorem), korygowanie niektórych zachowań, dopilnowanie staranności w wykonywaniu czynności i zabiegów higienicznych. Ważne jest także odpowiadanie na pytania dziecka (jest to okres pytań, rozwijają się m.in. świadomość i identyfikacja płci, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne), rozbudzanie zainteresowania różnym sprawami dotyczącymi zdrowia.

           U dzieci w wieku przedszkolnym kształtuje się wiele podstawowych zachowań oraz umiejętności związanych ze zdrowiem i dbałością o nie. Zachowania teoraz tryb (organizacja) życia dzieci w znacznym stopniu zależą od osób dorosłych, a zwłaszcza rodziców. Zakres możliwości dokonywania przez dziecko samodzielnych wyborów, np. w zakresie żywienia, sposobu spędzania czasu, aktywności fizycznej, sposobu ubierania się i innych zachowań, jest niewielki. Rodzice i nauczyciele stanowią w okresie przedszkolnym niekwestionowany autorytet. Reguły i zasady przez nich ustalane (także te dotyczące zdrowia) są bezdyskusyjnie przez dzieci przyjmowane, co pozytywnie koreluje z edukacją zdrowotną. „Dziecko jest posłuszne zasadom, ponieważ w jego przekonaniu są one nienaruszalne i niezmienne (…) szacunek do autorytetu (jednostronny) prowadzi do powstania poczucia zobowiązania nakazującego dostosowanie się do standardów dorosłego i posłuszeństwa jego regułom”[4].

           Dzieci w wieku przedszkolnym nie podejmują zachowań ryzykownych dla zdrowia, takich jak dzieci w wieku szkolnym, a zwłaszcza nastolatki. Z punktu widzenia zdrowia za niekorzystne należy uznać:

          • duży udział w budżecie czasu zajęć i czynności związanych z pozycją siedzącą i unieruchomieniem (oglądanie telewizji, korzystanie z komputerów, tabletów, smart fonów),
          • podejmowanie przez dzieci zachowań, zwłaszcza żywieniowych, pod wpływem reklamy (np. słodyczy, potraw typu fast-food),
          • wywieranie presji na rodziców (np. w sprawie zakupu słodyczy, zabawek),
          • zachowania agresywne i brak posłuszeństwa, co jest źródłem konfliktów, a przy braku umiejętności oceny zagrożeń może zwiększać ryzyko urazów i wypadków.

           Opisane właściwości rozwojowe dzieci w wieku przedszkolnym wskazują, że nie można traktować ich w działaniach w zakresie promocji zdrowia jak partnerów dorosłych, w pełnym znaczeniu tego słowa. Nie są one w stanie zrozumieć istoty zdrowia i przedszkola promującego zdrowie. Wychowankowie przedszkola mają ograniczone możliwości i zdolność do współdecydowania, inicjowania działań, samodzielnego wykonywania wielu zadań. Mimo to powinny być one włączane do działań, zaprogramowanych i organizowanych przez dorosłych jako ich aktywni uczestnicy.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          ważne jest przygotowywanie dzieci do podejmowania 
          świadomych działań dla zdrowia ich i innych osób

          W tym celu należy:

          • przekazywać dzieciom zrozumiałe i spójne informacje dotyczące zdrowia i zachowań z nim związanych
          • pytać dzieci o zdanie i opinie w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą i brać je pod uwagę
          • powierzać dzieciom niektóre proste zadania
          • zachęcać dzieci do generowania pomysłów
          • zachęcać dzieci i umożliwiać im współpracę z rówieśnikami i dorosłymi

          Pracownicy przedszkola

          Głównymi „aktorami” w tworzeniu PPZ są jego pracownicy. Jest to grupa pod wieloma względami zróżnicowana i należą do niej:

          1. Pracownicy pedagogiczni:
          • nauczyciele(głównie kobiety),
          • inni pracownicy pedagogiczni – psycholog, logopeda, instruktor gimnastyki korekcyjnej, rytmiki, nauczyciel języka obcego, religii i innych zajęć dodatkowych, jakie proponuje w swej ofercie placówka, zwykle niepełnozatrudnieni;
          1. Pracownicy niepedagogiczni:
          • osoby pełniące rolę pomocy nauczycieli,
          • pracownicy administracyjno-ekonomiczni,
          • pracownicy kuchni i stołówki,
          • inni pracownicy obsługi (woźne, dozorcy).

           Pracownicy przedszkola różnią się pod względem statusu społeczno-ekonomicznego – poziomu wykształcenia i zarobków. Zdecydowana większość nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych ma wykształcenie wyższe. Nie ma danych dotyczących wykształcenia pozostałych pracowników przedszkoli, ale należy sądzić, że duży ich odsetek ma wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Pracownicy pedagogiczni uczestniczą w różnych formach doskonalenia zawodowego, pracownikom niepedagogicznym nie oferuje się, poza szkoleniami bhp, innych form szkolenia. Zróżnicowanie statusu społeczno-ekonomicznego pracowników przedszkola powoduje różnice w ich stanie zdrowia, stylu życia, dbałości o zdrowie, a także w możliwościach zrozumienia koncepcji promocji zdrowia i PPZ.

          Stan zdrowia i samopoczucie pracowników przedszkola ma wpływ na ich dyspozycję do pracy (wydajność, absencję chorobową), realizację zadań przedszkola, panujący w nim klimat społeczny, a także na samopoczucie dzieci i ich rodziców. Nie ma danych o sytuacji zdrowotnej tej grupy pracowników. Można jednak odwołać się do wyników badań dotyczących subiektywnej oceny zdrowia i zachowań zdrowotnych nauczycieli i pracowników niepedagogicznych szkół podstawowych i gimnazjów[5]. U osób z obu grup stwierdzono częste występowanie różnych dolegliwości i zaburzeń oraz wiele niedostatków w zachowaniach prozdrowotnych stanowiących poważne zagrożenie dla ich zdrowia. Należy sądzić, że podobna sytuacja dotyczy pracowników przedszkoli. Może to niekorzystnie wpływać na realizację edukacji zdrowotnej i tworzenia przez nich właściwych wzorców zachowań prozdrowotnych dla dzieci i ich rodziców.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          kluczowym zadaniem jest inwestycja w zdrowie jego pracowników 
          i ich kompetencje w zakresie prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

          Należy pomóc nauczycielom i pozostałym pracownikom w:

          • uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla jednostki
          • identyfikacji czynników wpływających na ich zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia
          • rozwijaniu kompetencji w zakresie dbałości o zdrowie własne i innych
          • podejmowaniu korzystnych dla zdrowia zmian w swoim stylu życia
          • zrozumieniu koncepcji promocji zdrowia i PPZ
          • doskonaleniu umiejętności prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

           Rodzice dzieci

          Większość rodziców dzieci w wieku przedszkolnym jest w okresie wczesnej dorosłości (obejmującej wiek od 20–23 do 35–40 lat) i we wczesnej fazie rozwoju zawodowego. Uczęszczanie dziecka do przedszkola umożliwia im pracę zawodową. Po trudach opieki nad dzieckiem we wczesnym dzieciństwie czują się w tym okresie bardziej swobodni.

           Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym weszli już w pełni w role rodziców. Zdobyli własne doświadczenia w opiece nad dzieckiem, poznali jego zachowania, reakcje na różne sytuacje. Mimo różnych trudności przeżywanie macierzyństwa i ojcostwa dostarcza im wiele radości i satysfakcji. Dynamiczny rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, jego nowe osiągnięcia rozwojowe powodują, że większość rodziców jest zafascynowana rodzicielstwem. „Bycie rodzicem” uważa za najbardziej satysfakcjonujący obszar swojego życia, a na dalszych pozycjach wymienia pracę, małżeństwo, odpoczynek, obowiązki domowe[6]. Z tego powodu są oni bardziej zainteresowani rozwojem swych dzieci i podatni na oddziaływania zewnętrzne niż rodzice uczniów, zwłaszcza nastolatków, sprawiających rodzicom wiele trudności. Sprzyjającym czynnikiem partnerstwu i współpracy przedszkole – rodzice jest ich codzienna obecność w przedszkolu.

           Rodzice dzieci są pierwszymi i najważniejszymi edukatorami do zdrowia swoich dzieci. W podstawie programowej wychowania przedszkolnego, w części „Zalecenia i sposoby realizacji”, zwrócono uwagę potrzebę: współpracy z rodzicami w zakresie edukacji zdrowotnej do „współdecydowania w sprawach przedszkola”. Znaczna część rodziców nie jest jednak przygotowana do pełnienia roli edukatorów zdrowia i praktykowania w domu tego czego dziecko nauczyło się w przedszkolu. Styl życia wielu rodziców odbiega od prozdrowotnego, nie są dobrymi modelami w tym zakresie dla swoich dzieci, nie tworzą dla nich pozytywnych wzorców. Przedszkole może zaoferować im pomoc w tym zakresie. Może także korzystać z pomocy niektórych rodziców (np. lekarzy, pielęgniarek, psychologów, dietetyków i innych specjalistów z zakresu nauk o zdrowiu) w realizacji zadań związanych z edukacją zdrowotną dzieci i pracowników. Pozyskanie rodziców i wspieranie ich w rozwoju kompetencji wychowawczych i w zakresie dbałości o zdrowie jest podstawowym warunkiem skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci.

           Partnerami przedszkola mogą być także babcie i dziadkowie jego wychowanków. Duży ich odsetekwspiera rodziców w opiece nad dzieckiem, współwychowuje je, spędza z nim dużo czasu, dostarcza rozrywek, odprowadza i/lub przyprowadza z przedszkola i ma częsty kontakt z jego pracownikami. Babcie/dziadkowie są często pośrednikami w komunikacji nauczyciel – rodzice. Pozyskanie ich do współpracy ma bardzo duże znaczenie, zwłaszcza, że są często na emeryturze i dysponują wolnym czasem. Z punktu widzenia wychowania, także zdrowotnego, bardzo ważne wydaje się tworzenie wspólnego frontu, czyli zgodności co do metod wychowania, oczekiwań względem dziecka i siebie nawzajem, także w odniesieniu do zdrowia (np. kwestie związane z utrzymaniem higieny, żywieniem, aktywnością fizyczną). Istotne wydaje się podnoszenie ich kompetencji w zakresie rozwoju dziecka, rozpoznawania jego potrzeb i ich zaspakajania. Ma to szczególne znaczenie w kontekście różnic międzypokoleniowych i związanych z nimi odrębnościami w podejściu do wychowania i zdrowia powodujących często niespójne oczekiwania i wymagania wobec dzieci.

           

          Przedszkole promujące zdrowie 
          ma niepowtarzalna szansę edukowania rodziców 
          w zakresie dbałości o zdrowie ich samych i ich dzieci

          Należy:

          • pozyskać rodziców do współpracy w tworzeniu PPZ na zasadzie partnerstwa
          • pomóc rodzicom w:

          −       uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla nich samych i ich dzieci

          −       identyfikacji czynników wpływających na zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia

          −       rozwijaniu kompetencji wychowawczych oraz w zakresie dbałości o zdrowie własne i dzieci

          • zachęcać do podejmowania korzystnych dla zdrowia zmian w ich stylu życia

          Definicja i standardy przedszkola promującego zdrowie

          Dotychczas w Polsce nie opracowano definicji, modelu i standardów PPZ. Podejmując taką próbę, wzięto pod uwagę:

          • koncepcję promocji zdrowia,
          • przyjęte w sieci Szkoły dla Zdrowia w Europie wartości i filary SzPZ, zmodyfikowane i dostosowane do PPZ (patrz Aneks 2),
          • definicję, model i standardy SzPZ w Polsce,
          • opisaną wyżej specyfikę przedszkola jako siedliska (warunki i organizacja życia i pracy w przedszkolu oraz cechy i potrzeby jego społeczności).

           W formułowaniu definicji, modelu i standardów PPZ przyjęto zasadę, że nawiązują one do definicji, modelu i standardów SzPZ w celu zachowania spójności, ciągłości i dotychczasowych doświadczeń związanych z przynależnością przedszkoli do wojewódzkich/rejonowych SzPZ.

          Definicja przedszkola promującego zdrowie

          Przedszkole promujące zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają:

          zdrowiu i dobremu samopoczuciu społeczności przedszkola (dzieci, pracowników i rodziców dzieci)

          podejmowaniu przez członków społeczności przedszkola aktualnie i w przyszłości działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu

          W modelu PPZ uwzględniono trzy poziomy: warunki dla tworzenia PPZ, główne obszary jego działań i oczekiwane efekty.

           Przedszkole promujące zdrowie realizuje zadania określone obowiązujących aktach prawnych i w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, a ponadto spełnia warunki określone w czterech standardach PPZ. Standardy te wyróżniono na podstawie modelu PPZ.

          Standardy przedszkola promującego zdrowie

          Koncepcja pracy przedszkola, jego organizacja i struktura sprzyjają realizacji długofalowych, zaplanowanych działań dla wzmocnienia zdrowia dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Klimat społeczny przedszkola sprzyja dobremu samopoczuciu i zdrowiu dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Przedszkole prowadzi edukację zdrowotną dzieci i stwarza im warunki do praktykowania w codziennym życiu zachowań prozdrowotnych.

          Przedszkole podejmuje działania w celu zwiększenia kompetencji pracowników i rodziców dzieci w zakresie dbałości o zdrowie oraz prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci.

           

          Uzasadnienie wyboru standardów oraz metody i narzędzia do oceny stopnia ich osiągania omówiono w części drugiej poradnika. Zapoznanie się z treścią tej części jest konieczne dla lepszego zrozumienia istoty PPZ i zasad jego tworzenia.

          Koncepcja promocji zdrowia                                                                       

          wg "Przedszkole promujące zdrowie" poradnik dla przedszkoli i osób wspirającycg ich  działania  w zakresie promocji zdriowia.

          M. Woynarowska -Sołdan, B. Woynarowska

          Podstawą tworzenia Przedszkola Promującego Zdrowie jest koncepcja promocji zdrowia i wykorzystywane w niej specyficzne podejścia.

           Promocja zdrowia jest nową, rozwijaną na świecie od lat 80. XX w. strategią działań dla umocnienia zdrowia ludzi – jednostek i społeczności. Zdefiniowano ją jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę.

          Ważne dla praktyki aspekty promocji zdrowia

          • Koncentracja na zdrowiu jako dobrostanie i jego umacnianiu/doskonaleniu. Dobre zdrowie sprzyja lepszej jakości życia, sprawnemu funkcjonowaniu, osiąganiu celów, większej wydajności w pracy i zarobkom, satysfakcji z życia. Zdrowie jest środkiem (a nie celem) dla dobrego, twórczego życia
          • Przyjmuje się całościowe (holistyczne) podejście do zdrowia. Zakłada ono, że zdrowie jednostki ma wiele wymiarów (fizyczny, psychiczny, społeczny, duchowy, seksualny) i zależy od wielu czynników w środowisku fizycznym (naturalnym i stworzonym przez ludzi) oraz środowisku społecznym i ekonomicznym. Na wiele tych czynników ludzie mogą mieć wpływ
          • Promocja zdrowia jest procesem zmian społecznych, dotyczy jednostek, grup i społeczności. Obejmuje dwa wzajemnie powiązane obszary:

          -  działania indywidualne ludzi podejmowane w celudokonania sprzyjających zdrowiu zmian w swoim stylu życia

          -  działania zbiorowe, wspólne członków danej społeczności dla tworzenie sprzyjającego zdrowiu i dobremu samopoczuciu środowiska fizycznego i społecznego

          • Uświadamianie ludziom, że oni sami podejmują decyzje w sprawach swego zdrowia i ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi w swoim otoczeniu
          • Uświadamianie politykom i zarządzającym (decydentom) na różnych poziomach i we wszystkich organizacjach, że:

          -   zdrowie powinno „wejść” do każdego systemu społecznego (nie ma odrębnych systemów dla zdrowia) i niezbędne jest tworzenie koalicji dla zdrowia

          -   ich zadaniem jest tworzenie warunków, w których „zdrowe wybory będą dla ludzi łatwiejszymi wyborami”

           

          W promocji zdrowia wykorzystuje się specyficzne podejścia, wśród których szczególnie ważne jest:

          • Podejście siedliskowe –zdrowie jest tworzone i doświadczane przez ludzi w miejscach, w których uczą się, pracują, bawią, odpoczywają, kochają. Siedlisko jest systemem społecznym (całością), który zmienia się, aby poprawiać i doskonalić zdrowie. W siedlisku, którym jest np. miasto, zakład pracy, szkoła, przedszkole, rodzina, ludzie podejmują wspólnie działania na rzecz zdrowia, poszukując różnych form wsparcia z zewnątrz. 
          • Podejście „od ludzi do problemu” –ludzie (społeczność) w danym siedlisku  identyfikują własne problemy zdrowotne po to, aby je rozwiązać (usunąć, zredukować). Podejmują w tym celu działania (a nie narzucone, zewnętrzne programy), w których uwzględnia się dwie grupy czynników: środowiskowe (związane z miejscem i warunkami ich codziennego życia, relacjami z innymi) i osobiste (styl życia, kompetencje, motywacja, zdolności przystosowawcze). Podstawowym warunkiem ich skuteczności jest uczestnictwo i współdziałanie ludzi oraz tworzenie warunków dla aktywności jednostek i grup.
          • Tworzenie sieci siedlisk/organizacji realizujących projekty/programy promocji zdrowia w celu wymiany informacji i doświadczeń, współpracy bez rywalizacji i podejmowania wspólnych działań.
          • Długotrwałość działań i systemowe podejście do planowania,dokonywanie ewaluacji jako podstawowe warunki skuteczności podejmowanych działań.

          Przedszkole jest siedliskiem, systemem społecznym, w którym żyje i realizuje swoje różne zadania (rozwojowe, zawodowe, rodzicielskie, opiekuńcze) społeczność przedszkola. Społeczność ta to pracownicy przedszkola, dzieci i ich rodzice. W przedszkolu – środowisku opieki, edukacji i pracy – istnieje wiele czynników, które mogą oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na zdrowie i samopoczucie wszystkich członków jego społeczności. Możliwości ich wpływania na zmiany tych czynników oraz warunki i funkcjonowanie przedszkola są jednak zróżnicowane.

           Organizacja przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Warunki i organizacja życia, edukacji i pracy w przedszkolu sprzyjają podejmowaniu działań w zakresie promocji zdrowia, gdyż:

          • Większość przedszkoli posiada korzystne dla zdrowia warunki środowiska fizycznego, zgodne z ustalonymi normami i wymaganiami higienicznymi. Pomieszczenia w przedszkolu są zadbane, estetyczne, kolorowe, atrakcyjne i inspirujące. Stwarza to przyjemną, ciepłą atmosferę, stanowi dobre wzorce dla dzieci i ich rodziców.
          • Liczba dzieci i pracowników w przedszkolach zwykle nie jest zbyt duża. Sprzyja to tworzeniu pozytywnego klimatu społecznego („rodzinnej atmosfery”) i uwzględnianiu indywidualnych potrzeb dzieci i innych członków społeczności przedszkola. W przedszkolu nie ma sytuacji wymagających rywalizacji, współzawodnictwa, co stwarza większe możliwości kształtowania umiejętności współpracy.
          • Przedszkole jest w systemie edukacji placówką, w której nie dokonuje się tak często, jak w szkole, zmian strukturalnych i programowych. Zapewnia to większą stabilność i możliwość podejmowania długofalowych działań potrzebnych w programach promocji zdrowia.
          • Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zawiera treści dotyczące edukacji zdrowotnej. Realizacja tej edukacji stwarza nauczycielom okazję do refleksji nad swoimi zachowaniami zdrowotnymi i motywuje ich do tworzenia dla dzieci i rodziców właściwych wzorców.
          • Powiązanie w przedszkolu działalności opiekuńczej, wychowawczej i dydaktycznej sprzyja realizacji edukacji zdrowotnej. Dzieci zdobywają informacje i umiejętności dbania o zdrowie i bezpieczeństwo (na miarę swoich możliwości) w sposób naturalny, spontaniczny, w powiązaniu z zabawą, posiłkami, zabiegami higienicznymi, wypoczynkiem itd.
          • Pracownicy przedszkola mają częsty, prawie codzienny kontakt z rodzicami lub innymi członkami rodzin dzieci, mogą współpracować z nimi, zachęcać do kontynuowania w domu zachowań prozdrowotnych, które dzieci praktykują w przedszkolu, oferować rodzicom (a także babciom i dziadkom) specjalne programy edukacyjne i zachęcać do wspólnych działań.

           W przedszkolu, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, nie pracuje pielęgniarka. Pracownicy nie mogą zatem korzystać z jej pomocy w sprawach zdrowia dzieci oraz warunków higieniczno-sanitarnych środowiska. 

           

          W przedszkolu promującym zdrowie

          należy wzmacniać typowe dla tego typu placówki, korzystne dla zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników i dzieci warunki środowiska fizycznego i społecznego oraz identyfikować pojawiające się nieprawidłowości i je eliminować

           Charakterystyka społeczności przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Przedszkola, podobnie jak szkoły, dotychczas koncentrują się głównie na zdrowiu dzieci. W promocji zdrowia należy brać pod uwagę zdrowie wszystkich członków społeczności przedszkola.Każda z jej grup ma specyficzne cechy i potrzeby w zakresie ochrony i promocji zdrowia, różny status i możliwości uczestniczenia w tych działaniach.

           Dzieci – wychowankowie przedszkola

          Wychowankami przedszkola są dzieci w wieku 3–5/6 lat, w okresie zwanym średnim dzieciństwem lub wiekiem przedszkolnym. Pod względem rozwoju fizycznego, motorycznego, psychicznego i społecznego jest to grupa zróżnicowana –  3-latki są bliższe dzieciom w wieku poniemowlęcym, 5-latki dzieciom w młodszym wieku szkolnym. Dzieci przebywają w przedszkolu zwykle przez co najmniej 3 lata, przez 5–7 godzin dziennie, prawie przez cały rok (w organizacji przedszkola nie są przewidziane ferie zimowe i letnie). W działaniach w zakresie ochrony i promocji zdrowia oraz edukacji zdrowotnej w przedszkolu należy wziąć pod uwagę właściwości rozwoju jego wychowanków.

           Pod względem rozwoju poznawczego,zgodnie z teorią J. Piageta, dzieci są w stadium przedoperacyjnym rozwoju. Dominuje u nich myślenie konkretno-wyobrażeniowe, ale stopniowo rozwija się rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Sposób wyjaśniania przyczynowości cechuje  intelektualny egocentryzmi brak różnicowania między tym co  zewnętrzne (fizyczne) i wewnętrzne (psychiczne)[1]. Ma to m.in. wpływ na rozumienie przez dzieci pojęcia „zdrowie”. Uznają się one za zdrowe lub chore, gdy ktoś im o tym powie lub gdy pojawiają się już wcześniej występujące objawy. Odnoszą chorobę i zdrowie do własnych konkretnych doświadczeń z codziennego życia, choć często mają problem z zapamiętaniem kontekstu danej sytuacji, wyciąganiem wniosków. Wiąże się to m.in. z brakiem umiejętności abstrahowania na podstawie zdobytych doświadczeń. Nie rozumieją zdrowia jako pojęcia złożonego i abstrakcyjnego, ani też specyficznych pojęć (np. przyczyny chorób, dbałość o zdrowie). Na pytanie: Co to jest zdrowie? udzielają zwykle odpowiedzi ogólnych, niezróżnicowanych, odnoszących się do siebie (np. zdrowie umożliwia zabawę z rówieśnikami, wychodzenie z domu, bycie z rodzicami)[2].

           Dzieci młodsze (3-letnie) cechuje mała aktywność społeczna – bawią się najczęściej same, pozostają w grupie w roli obserwatora lub naśladują rówieśnika w zabawie równoległej. Wraz z procesem uspołeczniania działań dzieci uczą się rozpoznawać, kontrolować własne emocje, wyrażać je w sposób akceptowany społecznie, przestrzegać zasad współżycia w grupie. W kontaktach z rówieśnikami trudno im przyjąć i zrozumieć odmienne punkty widzenia, pragnienia czy sądy, co jest często przyczyną konfliktów. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci lepiej radzą sobie z kontrolowaniem emocji, ich zabawy są bardziej złożone, wymagają podziału ról, niekiedy ich negocjowania co sprzyja wychodzenia z egocentryzmu i rozwojowi kompetencji społecznych. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci wykazują się większą gotowością współpracy z rówieśnikami, bardziej świadomie kierują swoimi zachowaniami, wzrasta ciekawość i przywiązanie w stosunku do innych dorosłych (np. nauczycieli), chęć identyfikowania się z wzorami (bohaterowie z bajek, przedstawiciele niektórych zawodów np. strażak, policjant, lekarz).

           Ze względu na aktywność dziecka i jego zaangażowanie w sprawy zdrowia, większość dzieci w wieku przedszkolnym znajduje się na etapie pośrednim wychowania zdrowotnego[3]:

          • stopniowo zwiększa się udział dziecka w dbaniu o swoje zdrowie (we wcześniejszym etapie heteroedukacji dziecko było głównie odbiorcą zabiegów pielęgnacji i opieki ze strony dorosłych),
          • dziecko świadomie naśladuje zachowania dorosłych, opanowuje podstawowe umiejętności dotyczące higieny osobistej i  bezpieczeństwa, ale wymaga przypominania i nadzoru ze strony dorosłych; uczestniczy w pracach nad utrzymaniem porządku w najbliższym otoczeniu, podejmuje samodzielnie pewne inicjatywy,
          • rozpoczyna się proces naśladowania zachowań rówieśników; wpływ na zachowania dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy,
          • w okresie tym, szczególnie w jego końcowej fazie, mogą pojawić się pewne elementy autoedukacji – samowychowania, świadomie podejmowanych czynności dla zdrowia.

          Zadaniem rodziców i innych dorosłych jest m.in.: tworzenie pozytywnych wzorców, stwarzanie warunków do uczenia się, umożliwienie dziecku podejmowania samodzielnych wyborów, bezpiecznego eksperymentowania (pod dyskretnym nadzorem), korygowanie niektórych zachowań, dopilnowanie staranności w wykonywaniu czynności i zabiegów higienicznych. Ważne jest także odpowiadanie na pytania dziecka (jest to okres pytań, rozwijają się m.in. świadomość i identyfikacja płci, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne), rozbudzanie zainteresowania różnym sprawami dotyczącymi zdrowia.

           U dzieci w wieku przedszkolnym kształtuje się wiele podstawowych zachowań oraz umiejętności związanych ze zdrowiem i dbałością o nie. Zachowania teoraz tryb (organizacja) życia dzieci w znacznym stopniu zależą od osób dorosłych, a zwłaszcza rodziców. Zakres możliwości dokonywania przez dziecko samodzielnych wyborów, np. w zakresie żywienia, sposobu spędzania czasu, aktywności fizycznej, sposobu ubierania się i innych zachowań, jest niewielki. Rodzice i nauczyciele stanowią w okresie przedszkolnym niekwestionowany autorytet. Reguły i zasady przez nich ustalane (także te dotyczące zdrowia) są bezdyskusyjnie przez dzieci przyjmowane, co pozytywnie koreluje z edukacją zdrowotną. „Dziecko jest posłuszne zasadom, ponieważ w jego przekonaniu są one nienaruszalne i niezmienne (…) szacunek do autorytetu (jednostronny) prowadzi do powstania poczucia zobowiązania nakazującego dostosowanie się do standardów dorosłego i posłuszeństwa jego regułom”[4].

           Dzieci w wieku przedszkolnym nie podejmują zachowań ryzykownych dla zdrowia, takich jak dzieci w wieku szkolnym, a zwłaszcza nastolatki. Z punktu widzenia zdrowia za niekorzystne należy uznać:

          • duży udział w budżecie czasu zajęć i czynności związanych z pozycją siedzącą i unieruchomieniem (oglądanie telewizji, korzystanie z komputerów, tabletów, smart fonów),
          • podejmowanie przez dzieci zachowań, zwłaszcza żywieniowych, pod wpływem reklamy (np. słodyczy, potraw typu fast-food),
          • wywieranie presji na rodziców (np. w sprawie zakupu słodyczy, zabawek),
          • zachowania agresywne i brak posłuszeństwa, co jest źródłem konfliktów, a przy braku umiejętności oceny zagrożeń może zwiększać ryzyko urazów i wypadków.

           Opisane właściwości rozwojowe dzieci w wieku przedszkolnym wskazują, że nie można traktować ich w działaniach w zakresie promocji zdrowia jak partnerów dorosłych, w pełnym znaczeniu tego słowa. Nie są one w stanie zrozumieć istoty zdrowia i przedszkola promującego zdrowie. Wychowankowie przedszkola mają ograniczone możliwości i zdolność do współdecydowania, inicjowania działań, samodzielnego wykonywania wielu zadań. Mimo to powinny być one włączane do działań, zaprogramowanych i organizowanych przez dorosłych jako ich aktywni uczestnicy.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          ważne jest przygotowywanie dzieci do podejmowania 
          świadomych działań dla zdrowia ich i innych osób

          W tym celu należy:

          • przekazywać dzieciom zrozumiałe i spójne informacje dotyczące zdrowia i zachowań z nim związanych
          • pytać dzieci o zdanie i opinie w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą i brać je pod uwagę
          • powierzać dzieciom niektóre proste zadania
          • zachęcać dzieci do generowania pomysłów
          • zachęcać dzieci i umożliwiać im współpracę z rówieśnikami i dorosłymi

          Pracownicy przedszkola

          Głównymi „aktorami” w tworzeniu PPZ są jego pracownicy. Jest to grupa pod wieloma względami zróżnicowana i należą do niej:

          1. Pracownicy pedagogiczni:
          • nauczyciele(głównie kobiety),
          • inni pracownicy pedagogiczni – psycholog, logopeda, instruktor gimnastyki korekcyjnej, rytmiki, nauczyciel języka obcego, religii i innych zajęć dodatkowych, jakie proponuje w swej ofercie placówka, zwykle niepełnozatrudnieni;
          1. Pracownicy niepedagogiczni:
          • osoby pełniące rolę pomocy nauczycieli,
          • pracownicy administracyjno-ekonomiczni,
          • pracownicy kuchni i stołówki,
          • inni pracownicy obsługi (woźne, dozorcy).

           Pracownicy przedszkola różnią się pod względem statusu społeczno-ekonomicznego – poziomu wykształcenia i zarobków. Zdecydowana większość nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych ma wykształcenie wyższe. Nie ma danych dotyczących wykształcenia pozostałych pracowników przedszkoli, ale należy sądzić, że duży ich odsetek ma wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Pracownicy pedagogiczni uczestniczą w różnych formach doskonalenia zawodowego, pracownikom niepedagogicznym nie oferuje się, poza szkoleniami bhp, innych form szkolenia. Zróżnicowanie statusu społeczno-ekonomicznego pracowników przedszkola powoduje różnice w ich stanie zdrowia, stylu życia, dbałości o zdrowie, a także w możliwościach zrozumienia koncepcji promocji zdrowia i PPZ.

          Stan zdrowia i samopoczucie pracowników przedszkola ma wpływ na ich dyspozycję do pracy (wydajność, absencję chorobową), realizację zadań przedszkola, panujący w nim klimat społeczny, a także na samopoczucie dzieci i ich rodziców. Nie ma danych o sytuacji zdrowotnej tej grupy pracowników. Można jednak odwołać się do wyników badań dotyczących subiektywnej oceny zdrowia i zachowań zdrowotnych nauczycieli i pracowników niepedagogicznych szkół podstawowych i gimnazjów[5]. U osób z obu grup stwierdzono częste występowanie różnych dolegliwości i zaburzeń oraz wiele niedostatków w zachowaniach prozdrowotnych stanowiących poważne zagrożenie dla ich zdrowia. Należy sądzić, że podobna sytuacja dotyczy pracowników przedszkoli. Może to niekorzystnie wpływać na realizację edukacji zdrowotnej i tworzenia przez nich właściwych wzorców zachowań prozdrowotnych dla dzieci i ich rodziców.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          kluczowym zadaniem jest inwestycja w zdrowie jego pracowników 
          i ich kompetencje w zakresie prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

          Należy pomóc nauczycielom i pozostałym pracownikom w:

          • uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla jednostki
          • identyfikacji czynników wpływających na ich zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia
          • rozwijaniu kompetencji w zakresie dbałości o zdrowie własne i innych
          • podejmowaniu korzystnych dla zdrowia zmian w swoim stylu życia
          • zrozumieniu koncepcji promocji zdrowia i PPZ
          • doskonaleniu umiejętności prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

           Rodzice dzieci

          Większość rodziców dzieci w wieku przedszkolnym jest w okresie wczesnej dorosłości (obejmującej wiek od 20–23 do 35–40 lat) i we wczesnej fazie rozwoju zawodowego. Uczęszczanie dziecka do przedszkola umożliwia im pracę zawodową. Po trudach opieki nad dzieckiem we wczesnym dzieciństwie czują się w tym okresie bardziej swobodni.

           Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym weszli już w pełni w role rodziców. Zdobyli własne doświadczenia w opiece nad dzieckiem, poznali jego zachowania, reakcje na różne sytuacje. Mimo różnych trudności przeżywanie macierzyństwa i ojcostwa dostarcza im wiele radości i satysfakcji. Dynamiczny rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, jego nowe osiągnięcia rozwojowe powodują, że większość rodziców jest zafascynowana rodzicielstwem. „Bycie rodzicem” uważa za najbardziej satysfakcjonujący obszar swojego życia, a na dalszych pozycjach wymienia pracę, małżeństwo, odpoczynek, obowiązki domowe[6]. Z tego powodu są oni bardziej zainteresowani rozwojem swych dzieci i podatni na oddziaływania zewnętrzne niż rodzice uczniów, zwłaszcza nastolatków, sprawiających rodzicom wiele trudności. Sprzyjającym czynnikiem partnerstwu i współpracy przedszkole – rodzice jest ich codzienna obecność w przedszkolu.

           Rodzice dzieci są pierwszymi i najważniejszymi edukatorami do zdrowia swoich dzieci. W podstawie programowej wychowania przedszkolnego, w części „Zalecenia i sposoby realizacji”, zwrócono uwagę potrzebę: współpracy z rodzicami w zakresie edukacji zdrowotnej do „współdecydowania w sprawach przedszkola”. Znaczna część rodziców nie jest jednak przygotowana do pełnienia roli edukatorów zdrowia i praktykowania w domu tego czego dziecko nauczyło się w przedszkolu. Styl życia wielu rodziców odbiega od prozdrowotnego, nie są dobrymi modelami w tym zakresie dla swoich dzieci, nie tworzą dla nich pozytywnych wzorców. Przedszkole może zaoferować im pomoc w tym zakresie. Może także korzystać z pomocy niektórych rodziców (np. lekarzy, pielęgniarek, psychologów, dietetyków i innych specjalistów z zakresu nauk o zdrowiu) w realizacji zadań związanych z edukacją zdrowotną dzieci i pracowników. Pozyskanie rodziców i wspieranie ich w rozwoju kompetencji wychowawczych i w zakresie dbałości o zdrowie jest podstawowym warunkiem skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci.

           Partnerami przedszkola mogą być także babcie i dziadkowie jego wychowanków. Duży ich odsetekwspiera rodziców w opiece nad dzieckiem, współwychowuje je, spędza z nim dużo czasu, dostarcza rozrywek, odprowadza i/lub przyprowadza z przedszkola i ma częsty kontakt z jego pracownikami. Babcie/dziadkowie są często pośrednikami w komunikacji nauczyciel – rodzice. Pozyskanie ich do współpracy ma bardzo duże znaczenie, zwłaszcza, że są często na emeryturze i dysponują wolnym czasem. Z punktu widzenia wychowania, także zdrowotnego, bardzo ważne wydaje się tworzenie wspólnego frontu, czyli zgodności co do metod wychowania, oczekiwań względem dziecka i siebie nawzajem, także w odniesieniu do zdrowia (np. kwestie związane z utrzymaniem higieny, żywieniem, aktywnością fizyczną). Istotne wydaje się podnoszenie ich kompetencji w zakresie rozwoju dziecka, rozpoznawania jego potrzeb i ich zaspakajania. Ma to szczególne znaczenie w kontekście różnic międzypokoleniowych i związanych z nimi odrębnościami w podejściu do wychowania i zdrowia powodujących często niespójne oczekiwania i wymagania wobec dzieci.

           

          Przedszkole promujące zdrowie 
          ma niepowtarzalna szansę edukowania rodziców 
          w zakresie dbałości o zdrowie ich samych i ich dzieci

          Należy:

          • pozyskać rodziców do współpracy w tworzeniu PPZ na zasadzie partnerstwa
          • pomóc rodzicom w:

          −       uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla nich samych i ich dzieci

          −       identyfikacji czynników wpływających na zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia

          −       rozwijaniu kompetencji wychowawczych oraz w zakresie dbałości o zdrowie własne i dzieci

          • zachęcać do podejmowania korzystnych dla zdrowia zmian w ich stylu życia

          Definicja i standardy przedszkola promującego zdrowie

          Dotychczas w Polsce nie opracowano definicji, modelu i standardów PPZ. Podejmując taką próbę, wzięto pod uwagę:

          • koncepcję promocji zdrowia,
          • przyjęte w sieci Szkoły dla Zdrowia w Europie wartości i filary SzPZ, zmodyfikowane i dostosowane do PPZ (patrz Aneks 2),
          • definicję, model i standardy SzPZ w Polsce,
          • opisaną wyżej specyfikę przedszkola jako siedliska (warunki i organizacja życia i pracy w przedszkolu oraz cechy i potrzeby jego społeczności).

           W formułowaniu definicji, modelu i standardów PPZ przyjęto zasadę, że nawiązują one do definicji, modelu i standardów SzPZ w celu zachowania spójności, ciągłości i dotychczasowych doświadczeń związanych z przynależnością przedszkoli do wojewódzkich/rejonowych SzPZ.

          Definicja przedszkola promującego zdrowie

          Przedszkole promujące zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają:

          zdrowiu i dobremu samopoczuciu społeczności przedszkola (dzieci, pracowników i rodziców dzieci)

          podejmowaniu przez członków społeczności przedszkola aktualnie i w przyszłości działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu

          W modelu PPZ uwzględniono trzy poziomy: warunki dla tworzenia PPZ, główne obszary jego działań i oczekiwane efekty.

           Przedszkole promujące zdrowie realizuje zadania określone obowiązujących aktach prawnych i w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, a ponadto spełnia warunki określone w czterech standardach PPZ. Standardy te wyróżniono na podstawie modelu PPZ.

          Standardy przedszkola promującego zdrowie

          Koncepcja pracy przedszkola, jego organizacja i struktura sprzyjają realizacji długofalowych, zaplanowanych działań dla wzmocnienia zdrowia dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Klimat społeczny przedszkola sprzyja dobremu samopoczuciu i zdrowiu dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Przedszkole prowadzi edukację zdrowotną dzieci i stwarza im warunki do praktykowania w codziennym życiu zachowań prozdrowotnych.

          Przedszkole podejmuje działania w celu zwiększenia kompetencji pracowników i rodziców dzieci w zakresie dbałości o zdrowie oraz prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci.

           

          Uzasadnienie wyboru standardów oraz metody i narzędzia do oceny stopnia ich osiągania omówiono w części drugiej poradnika. Zapoznanie się z treścią tej części jest konieczne dla lepszego zrozumienia istoty PPZ i zasad jego tworzenia.

          Koncepcja promocji zdrowia                                                                       

          wg "Przedszkole promujące zdrowie" poradnik dla przedszkoli i osób wspirającycg ich  działania  w zakresie promocji zdriowia.

          M. Woynarowska -Sołdan, B. Woynarowska

          Podstawą tworzenia Przedszkola Promującego Zdrowie jest koncepcja promocji zdrowia i wykorzystywane w niej specyficzne podejścia.

           Promocja zdrowia jest nową, rozwijaną na świecie od lat 80. XX w. strategią działań dla umocnienia zdrowia ludzi – jednostek i społeczności. Zdefiniowano ją jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę.

          Ważne dla praktyki aspekty promocji zdrowia

          • Koncentracja na zdrowiu jako dobrostanie i jego umacnianiu/doskonaleniu. Dobre zdrowie sprzyja lepszej jakości życia, sprawnemu funkcjonowaniu, osiąganiu celów, większej wydajności w pracy i zarobkom, satysfakcji z życia. Zdrowie jest środkiem (a nie celem) dla dobrego, twórczego życia
          • Przyjmuje się całościowe (holistyczne) podejście do zdrowia. Zakłada ono, że zdrowie jednostki ma wiele wymiarów (fizyczny, psychiczny, społeczny, duchowy, seksualny) i zależy od wielu czynników w środowisku fizycznym (naturalnym i stworzonym przez ludzi) oraz środowisku społecznym i ekonomicznym. Na wiele tych czynników ludzie mogą mieć wpływ
          • Promocja zdrowia jest procesem zmian społecznych, dotyczy jednostek, grup i społeczności. Obejmuje dwa wzajemnie powiązane obszary:

          -  działania indywidualne ludzi podejmowane w celudokonania sprzyjających zdrowiu zmian w swoim stylu życia

          -  działania zbiorowe, wspólne członków danej społeczności dla tworzenie sprzyjającego zdrowiu i dobremu samopoczuciu środowiska fizycznego i społecznego

          • Uświadamianie ludziom, że oni sami podejmują decyzje w sprawach swego zdrowia i ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi w swoim otoczeniu
          • Uświadamianie politykom i zarządzającym (decydentom) na różnych poziomach i we wszystkich organizacjach, że:

          -   zdrowie powinno „wejść” do każdego systemu społecznego (nie ma odrębnych systemów dla zdrowia) i niezbędne jest tworzenie koalicji dla zdrowia

          -   ich zadaniem jest tworzenie warunków, w których „zdrowe wybory będą dla ludzi łatwiejszymi wyborami”

           

          W promocji zdrowia wykorzystuje się specyficzne podejścia, wśród których szczególnie ważne jest:

          • Podejście siedliskowe –zdrowie jest tworzone i doświadczane przez ludzi w miejscach, w których uczą się, pracują, bawią, odpoczywają, kochają. Siedlisko jest systemem społecznym (całością), który zmienia się, aby poprawiać i doskonalić zdrowie. W siedlisku, którym jest np. miasto, zakład pracy, szkoła, przedszkole, rodzina, ludzie podejmują wspólnie działania na rzecz zdrowia, poszukując różnych form wsparcia z zewnątrz. 
          • Podejście „od ludzi do problemu” –ludzie (społeczność) w danym siedlisku  identyfikują własne problemy zdrowotne po to, aby je rozwiązać (usunąć, zredukować). Podejmują w tym celu działania (a nie narzucone, zewnętrzne programy), w których uwzględnia się dwie grupy czynników: środowiskowe (związane z miejscem i warunkami ich codziennego życia, relacjami z innymi) i osobiste (styl życia, kompetencje, motywacja, zdolności przystosowawcze). Podstawowym warunkiem ich skuteczności jest uczestnictwo i współdziałanie ludzi oraz tworzenie warunków dla aktywności jednostek i grup.
          • Tworzenie sieci siedlisk/organizacji realizujących projekty/programy promocji zdrowia w celu wymiany informacji i doświadczeń, współpracy bez rywalizacji i podejmowania wspólnych działań.
          • Długotrwałość działań i systemowe podejście do planowania,dokonywanie ewaluacji jako podstawowe warunki skuteczności podejmowanych działań.

          Przedszkole jest siedliskiem, systemem społecznym, w którym żyje i realizuje swoje różne zadania (rozwojowe, zawodowe, rodzicielskie, opiekuńcze) społeczność przedszkola. Społeczność ta to pracownicy przedszkola, dzieci i ich rodzice. W przedszkolu – środowisku opieki, edukacji i pracy – istnieje wiele czynników, które mogą oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na zdrowie i samopoczucie wszystkich członków jego społeczności. Możliwości ich wpływania na zmiany tych czynników oraz warunki i funkcjonowanie przedszkola są jednak zróżnicowane.

           Organizacja przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Warunki i organizacja życia, edukacji i pracy w przedszkolu sprzyjają podejmowaniu działań w zakresie promocji zdrowia, gdyż:

          • Większość przedszkoli posiada korzystne dla zdrowia warunki środowiska fizycznego, zgodne z ustalonymi normami i wymaganiami higienicznymi. Pomieszczenia w przedszkolu są zadbane, estetyczne, kolorowe, atrakcyjne i inspirujące. Stwarza to przyjemną, ciepłą atmosferę, stanowi dobre wzorce dla dzieci i ich rodziców.
          • Liczba dzieci i pracowników w przedszkolach zwykle nie jest zbyt duża. Sprzyja to tworzeniu pozytywnego klimatu społecznego („rodzinnej atmosfery”) i uwzględnianiu indywidualnych potrzeb dzieci i innych członków społeczności przedszkola. W przedszkolu nie ma sytuacji wymagających rywalizacji, współzawodnictwa, co stwarza większe możliwości kształtowania umiejętności współpracy.
          • Przedszkole jest w systemie edukacji placówką, w której nie dokonuje się tak często, jak w szkole, zmian strukturalnych i programowych. Zapewnia to większą stabilność i możliwość podejmowania długofalowych działań potrzebnych w programach promocji zdrowia.
          • Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zawiera treści dotyczące edukacji zdrowotnej. Realizacja tej edukacji stwarza nauczycielom okazję do refleksji nad swoimi zachowaniami zdrowotnymi i motywuje ich do tworzenia dla dzieci i rodziców właściwych wzorców.
          • Powiązanie w przedszkolu działalności opiekuńczej, wychowawczej i dydaktycznej sprzyja realizacji edukacji zdrowotnej. Dzieci zdobywają informacje i umiejętności dbania o zdrowie i bezpieczeństwo (na miarę swoich możliwości) w sposób naturalny, spontaniczny, w powiązaniu z zabawą, posiłkami, zabiegami higienicznymi, wypoczynkiem itd.
          • Pracownicy przedszkola mają częsty, prawie codzienny kontakt z rodzicami lub innymi członkami rodzin dzieci, mogą współpracować z nimi, zachęcać do kontynuowania w domu zachowań prozdrowotnych, które dzieci praktykują w przedszkolu, oferować rodzicom (a także babciom i dziadkom) specjalne programy edukacyjne i zachęcać do wspólnych działań.

           W przedszkolu, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, nie pracuje pielęgniarka. Pracownicy nie mogą zatem korzystać z jej pomocy w sprawach zdrowia dzieci oraz warunków higieniczno-sanitarnych środowiska. 

           

          W przedszkolu promującym zdrowie

          należy wzmacniać typowe dla tego typu placówki, korzystne dla zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników i dzieci warunki środowiska fizycznego i społecznego oraz identyfikować pojawiające się nieprawidłowości i je eliminować

           Charakterystyka społeczności przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Przedszkola, podobnie jak szkoły, dotychczas koncentrują się głównie na zdrowiu dzieci. W promocji zdrowia należy brać pod uwagę zdrowie wszystkich członków społeczności przedszkola.Każda z jej grup ma specyficzne cechy i potrzeby w zakresie ochrony i promocji zdrowia, różny status i możliwości uczestniczenia w tych działaniach.

           Dzieci – wychowankowie przedszkola

          Wychowankami przedszkola są dzieci w wieku 3–5/6 lat, w okresie zwanym średnim dzieciństwem lub wiekiem przedszkolnym. Pod względem rozwoju fizycznego, motorycznego, psychicznego i społecznego jest to grupa zróżnicowana –  3-latki są bliższe dzieciom w wieku poniemowlęcym, 5-latki dzieciom w młodszym wieku szkolnym. Dzieci przebywają w przedszkolu zwykle przez co najmniej 3 lata, przez 5–7 godzin dziennie, prawie przez cały rok (w organizacji przedszkola nie są przewidziane ferie zimowe i letnie). W działaniach w zakresie ochrony i promocji zdrowia oraz edukacji zdrowotnej w przedszkolu należy wziąć pod uwagę właściwości rozwoju jego wychowanków.

           Pod względem rozwoju poznawczego,zgodnie z teorią J. Piageta, dzieci są w stadium przedoperacyjnym rozwoju. Dominuje u nich myślenie konkretno-wyobrażeniowe, ale stopniowo rozwija się rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Sposób wyjaśniania przyczynowości cechuje  intelektualny egocentryzmi brak różnicowania między tym co  zewnętrzne (fizyczne) i wewnętrzne (psychiczne)[1]. Ma to m.in. wpływ na rozumienie przez dzieci pojęcia „zdrowie”. Uznają się one za zdrowe lub chore, gdy ktoś im o tym powie lub gdy pojawiają się już wcześniej występujące objawy. Odnoszą chorobę i zdrowie do własnych konkretnych doświadczeń z codziennego życia, choć często mają problem z zapamiętaniem kontekstu danej sytuacji, wyciąganiem wniosków. Wiąże się to m.in. z brakiem umiejętności abstrahowania na podstawie zdobytych doświadczeń. Nie rozumieją zdrowia jako pojęcia złożonego i abstrakcyjnego, ani też specyficznych pojęć (np. przyczyny chorób, dbałość o zdrowie). Na pytanie: Co to jest zdrowie? udzielają zwykle odpowiedzi ogólnych, niezróżnicowanych, odnoszących się do siebie (np. zdrowie umożliwia zabawę z rówieśnikami, wychodzenie z domu, bycie z rodzicami)[2].

           Dzieci młodsze (3-letnie) cechuje mała aktywność społeczna – bawią się najczęściej same, pozostają w grupie w roli obserwatora lub naśladują rówieśnika w zabawie równoległej. Wraz z procesem uspołeczniania działań dzieci uczą się rozpoznawać, kontrolować własne emocje, wyrażać je w sposób akceptowany społecznie, przestrzegać zasad współżycia w grupie. W kontaktach z rówieśnikami trudno im przyjąć i zrozumieć odmienne punkty widzenia, pragnienia czy sądy, co jest często przyczyną konfliktów. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci lepiej radzą sobie z kontrolowaniem emocji, ich zabawy są bardziej złożone, wymagają podziału ról, niekiedy ich negocjowania co sprzyja wychodzenia z egocentryzmu i rozwojowi kompetencji społecznych. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci wykazują się większą gotowością współpracy z rówieśnikami, bardziej świadomie kierują swoimi zachowaniami, wzrasta ciekawość i przywiązanie w stosunku do innych dorosłych (np. nauczycieli), chęć identyfikowania się z wzorami (bohaterowie z bajek, przedstawiciele niektórych zawodów np. strażak, policjant, lekarz).

           Ze względu na aktywność dziecka i jego zaangażowanie w sprawy zdrowia, większość dzieci w wieku przedszkolnym znajduje się na etapie pośrednim wychowania zdrowotnego[3]:

          • stopniowo zwiększa się udział dziecka w dbaniu o swoje zdrowie (we wcześniejszym etapie heteroedukacji dziecko było głównie odbiorcą zabiegów pielęgnacji i opieki ze strony dorosłych),
          • dziecko świadomie naśladuje zachowania dorosłych, opanowuje podstawowe umiejętności dotyczące higieny osobistej i  bezpieczeństwa, ale wymaga przypominania i nadzoru ze strony dorosłych; uczestniczy w pracach nad utrzymaniem porządku w najbliższym otoczeniu, podejmuje samodzielnie pewne inicjatywy,
          • rozpoczyna się proces naśladowania zachowań rówieśników; wpływ na zachowania dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy,
          • w okresie tym, szczególnie w jego końcowej fazie, mogą pojawić się pewne elementy autoedukacji – samowychowania, świadomie podejmowanych czynności dla zdrowia.

          Zadaniem rodziców i innych dorosłych jest m.in.: tworzenie pozytywnych wzorców, stwarzanie warunków do uczenia się, umożliwienie dziecku podejmowania samodzielnych wyborów, bezpiecznego eksperymentowania (pod dyskretnym nadzorem), korygowanie niektórych zachowań, dopilnowanie staranności w wykonywaniu czynności i zabiegów higienicznych. Ważne jest także odpowiadanie na pytania dziecka (jest to okres pytań, rozwijają się m.in. świadomość i identyfikacja płci, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne), rozbudzanie zainteresowania różnym sprawami dotyczącymi zdrowia.

           U dzieci w wieku przedszkolnym kształtuje się wiele podstawowych zachowań oraz umiejętności związanych ze zdrowiem i dbałością o nie. Zachowania teoraz tryb (organizacja) życia dzieci w znacznym stopniu zależą od osób dorosłych, a zwłaszcza rodziców. Zakres możliwości dokonywania przez dziecko samodzielnych wyborów, np. w zakresie żywienia, sposobu spędzania czasu, aktywności fizycznej, sposobu ubierania się i innych zachowań, jest niewielki. Rodzice i nauczyciele stanowią w okresie przedszkolnym niekwestionowany autorytet. Reguły i zasady przez nich ustalane (także te dotyczące zdrowia) są bezdyskusyjnie przez dzieci przyjmowane, co pozytywnie koreluje z edukacją zdrowotną. „Dziecko jest posłuszne zasadom, ponieważ w jego przekonaniu są one nienaruszalne i niezmienne (…) szacunek do autorytetu (jednostronny) prowadzi do powstania poczucia zobowiązania nakazującego dostosowanie się do standardów dorosłego i posłuszeństwa jego regułom”[4].

           Dzieci w wieku przedszkolnym nie podejmują zachowań ryzykownych dla zdrowia, takich jak dzieci w wieku szkolnym, a zwłaszcza nastolatki. Z punktu widzenia zdrowia za niekorzystne należy uznać:

          • duży udział w budżecie czasu zajęć i czynności związanych z pozycją siedzącą i unieruchomieniem (oglądanie telewizji, korzystanie z komputerów, tabletów, smart fonów),
          • podejmowanie przez dzieci zachowań, zwłaszcza żywieniowych, pod wpływem reklamy (np. słodyczy, potraw typu fast-food),
          • wywieranie presji na rodziców (np. w sprawie zakupu słodyczy, zabawek),
          • zachowania agresywne i brak posłuszeństwa, co jest źródłem konfliktów, a przy braku umiejętności oceny zagrożeń może zwiększać ryzyko urazów i wypadków.

           Opisane właściwości rozwojowe dzieci w wieku przedszkolnym wskazują, że nie można traktować ich w działaniach w zakresie promocji zdrowia jak partnerów dorosłych, w pełnym znaczeniu tego słowa. Nie są one w stanie zrozumieć istoty zdrowia i przedszkola promującego zdrowie. Wychowankowie przedszkola mają ograniczone możliwości i zdolność do współdecydowania, inicjowania działań, samodzielnego wykonywania wielu zadań. Mimo to powinny być one włączane do działań, zaprogramowanych i organizowanych przez dorosłych jako ich aktywni uczestnicy.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          ważne jest przygotowywanie dzieci do podejmowania 
          świadomych działań dla zdrowia ich i innych osób

          W tym celu należy:

          • przekazywać dzieciom zrozumiałe i spójne informacje dotyczące zdrowia i zachowań z nim związanych
          • pytać dzieci o zdanie i opinie w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą i brać je pod uwagę
          • powierzać dzieciom niektóre proste zadania
          • zachęcać dzieci do generowania pomysłów
          • zachęcać dzieci i umożliwiać im współpracę z rówieśnikami i dorosłymi

          Pracownicy przedszkola

          Głównymi „aktorami” w tworzeniu PPZ są jego pracownicy. Jest to grupa pod wieloma względami zróżnicowana i należą do niej:

          1. Pracownicy pedagogiczni:
          • nauczyciele(głównie kobiety),
          • inni pracownicy pedagogiczni – psycholog, logopeda, instruktor gimnastyki korekcyjnej, rytmiki, nauczyciel języka obcego, religii i innych zajęć dodatkowych, jakie proponuje w swej ofercie placówka, zwykle niepełnozatrudnieni;
          1. Pracownicy niepedagogiczni:
          • osoby pełniące rolę pomocy nauczycieli,
          • pracownicy administracyjno-ekonomiczni,
          • pracownicy kuchni i stołówki,
          • inni pracownicy obsługi (woźne, dozorcy).

           Pracownicy przedszkola różnią się pod względem statusu społeczno-ekonomicznego – poziomu wykształcenia i zarobków. Zdecydowana większość nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych ma wykształcenie wyższe. Nie ma danych dotyczących wykształcenia pozostałych pracowników przedszkoli, ale należy sądzić, że duży ich odsetek ma wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Pracownicy pedagogiczni uczestniczą w różnych formach doskonalenia zawodowego, pracownikom niepedagogicznym nie oferuje się, poza szkoleniami bhp, innych form szkolenia. Zróżnicowanie statusu społeczno-ekonomicznego pracowników przedszkola powoduje różnice w ich stanie zdrowia, stylu życia, dbałości o zdrowie, a także w możliwościach zrozumienia koncepcji promocji zdrowia i PPZ.

          Stan zdrowia i samopoczucie pracowników przedszkola ma wpływ na ich dyspozycję do pracy (wydajność, absencję chorobową), realizację zadań przedszkola, panujący w nim klimat społeczny, a także na samopoczucie dzieci i ich rodziców. Nie ma danych o sytuacji zdrowotnej tej grupy pracowników. Można jednak odwołać się do wyników badań dotyczących subiektywnej oceny zdrowia i zachowań zdrowotnych nauczycieli i pracowników niepedagogicznych szkół podstawowych i gimnazjów[5]. U osób z obu grup stwierdzono częste występowanie różnych dolegliwości i zaburzeń oraz wiele niedostatków w zachowaniach prozdrowotnych stanowiących poważne zagrożenie dla ich zdrowia. Należy sądzić, że podobna sytuacja dotyczy pracowników przedszkoli. Może to niekorzystnie wpływać na realizację edukacji zdrowotnej i tworzenia przez nich właściwych wzorców zachowań prozdrowotnych dla dzieci i ich rodziców.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          kluczowym zadaniem jest inwestycja w zdrowie jego pracowników 
          i ich kompetencje w zakresie prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

          Należy pomóc nauczycielom i pozostałym pracownikom w:

          • uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla jednostki
          • identyfikacji czynników wpływających na ich zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia
          • rozwijaniu kompetencji w zakresie dbałości o zdrowie własne i innych
          • podejmowaniu korzystnych dla zdrowia zmian w swoim stylu życia
          • zrozumieniu koncepcji promocji zdrowia i PPZ
          • doskonaleniu umiejętności prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

           Rodzice dzieci

          Większość rodziców dzieci w wieku przedszkolnym jest w okresie wczesnej dorosłości (obejmującej wiek od 20–23 do 35–40 lat) i we wczesnej fazie rozwoju zawodowego. Uczęszczanie dziecka do przedszkola umożliwia im pracę zawodową. Po trudach opieki nad dzieckiem we wczesnym dzieciństwie czują się w tym okresie bardziej swobodni.

           Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym weszli już w pełni w role rodziców. Zdobyli własne doświadczenia w opiece nad dzieckiem, poznali jego zachowania, reakcje na różne sytuacje. Mimo różnych trudności przeżywanie macierzyństwa i ojcostwa dostarcza im wiele radości i satysfakcji. Dynamiczny rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, jego nowe osiągnięcia rozwojowe powodują, że większość rodziców jest zafascynowana rodzicielstwem. „Bycie rodzicem” uważa za najbardziej satysfakcjonujący obszar swojego życia, a na dalszych pozycjach wymienia pracę, małżeństwo, odpoczynek, obowiązki domowe[6]. Z tego powodu są oni bardziej zainteresowani rozwojem swych dzieci i podatni na oddziaływania zewnętrzne niż rodzice uczniów, zwłaszcza nastolatków, sprawiających rodzicom wiele trudności. Sprzyjającym czynnikiem partnerstwu i współpracy przedszkole – rodzice jest ich codzienna obecność w przedszkolu.

           Rodzice dzieci są pierwszymi i najważniejszymi edukatorami do zdrowia swoich dzieci. W podstawie programowej wychowania przedszkolnego, w części „Zalecenia i sposoby realizacji”, zwrócono uwagę potrzebę: współpracy z rodzicami w zakresie edukacji zdrowotnej do „współdecydowania w sprawach przedszkola”. Znaczna część rodziców nie jest jednak przygotowana do pełnienia roli edukatorów zdrowia i praktykowania w domu tego czego dziecko nauczyło się w przedszkolu. Styl życia wielu rodziców odbiega od prozdrowotnego, nie są dobrymi modelami w tym zakresie dla swoich dzieci, nie tworzą dla nich pozytywnych wzorców. Przedszkole może zaoferować im pomoc w tym zakresie. Może także korzystać z pomocy niektórych rodziców (np. lekarzy, pielęgniarek, psychologów, dietetyków i innych specjalistów z zakresu nauk o zdrowiu) w realizacji zadań związanych z edukacją zdrowotną dzieci i pracowników. Pozyskanie rodziców i wspieranie ich w rozwoju kompetencji wychowawczych i w zakresie dbałości o zdrowie jest podstawowym warunkiem skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci.

           Partnerami przedszkola mogą być także babcie i dziadkowie jego wychowanków. Duży ich odsetekwspiera rodziców w opiece nad dzieckiem, współwychowuje je, spędza z nim dużo czasu, dostarcza rozrywek, odprowadza i/lub przyprowadza z przedszkola i ma częsty kontakt z jego pracownikami. Babcie/dziadkowie są często pośrednikami w komunikacji nauczyciel – rodzice. Pozyskanie ich do współpracy ma bardzo duże znaczenie, zwłaszcza, że są często na emeryturze i dysponują wolnym czasem. Z punktu widzenia wychowania, także zdrowotnego, bardzo ważne wydaje się tworzenie wspólnego frontu, czyli zgodności co do metod wychowania, oczekiwań względem dziecka i siebie nawzajem, także w odniesieniu do zdrowia (np. kwestie związane z utrzymaniem higieny, żywieniem, aktywnością fizyczną). Istotne wydaje się podnoszenie ich kompetencji w zakresie rozwoju dziecka, rozpoznawania jego potrzeb i ich zaspakajania. Ma to szczególne znaczenie w kontekście różnic międzypokoleniowych i związanych z nimi odrębnościami w podejściu do wychowania i zdrowia powodujących często niespójne oczekiwania i wymagania wobec dzieci.

           

          Przedszkole promujące zdrowie 
          ma niepowtarzalna szansę edukowania rodziców 
          w zakresie dbałości o zdrowie ich samych i ich dzieci

          Należy:

          • pozyskać rodziców do współpracy w tworzeniu PPZ na zasadzie partnerstwa
          • pomóc rodzicom w:

          −       uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla nich samych i ich dzieci

          −       identyfikacji czynników wpływających na zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia

          −       rozwijaniu kompetencji wychowawczych oraz w zakresie dbałości o zdrowie własne i dzieci

          • zachęcać do podejmowania korzystnych dla zdrowia zmian w ich stylu życia

          Definicja i standardy przedszkola promującego zdrowie

          Dotychczas w Polsce nie opracowano definicji, modelu i standardów PPZ. Podejmując taką próbę, wzięto pod uwagę:

          • koncepcję promocji zdrowia,
          • przyjęte w sieci Szkoły dla Zdrowia w Europie wartości i filary SzPZ, zmodyfikowane i dostosowane do PPZ (patrz Aneks 2),
          • definicję, model i standardy SzPZ w Polsce,
          • opisaną wyżej specyfikę przedszkola jako siedliska (warunki i organizacja życia i pracy w przedszkolu oraz cechy i potrzeby jego społeczności).

           W formułowaniu definicji, modelu i standardów PPZ przyjęto zasadę, że nawiązują one do definicji, modelu i standardów SzPZ w celu zachowania spójności, ciągłości i dotychczasowych doświadczeń związanych z przynależnością przedszkoli do wojewódzkich/rejonowych SzPZ.

          Definicja przedszkola promującego zdrowie

          Przedszkole promujące zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają:

          zdrowiu i dobremu samopoczuciu społeczności przedszkola (dzieci, pracowników i rodziców dzieci)

          podejmowaniu przez członków społeczności przedszkola aktualnie i w przyszłości działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu

          W modelu PPZ uwzględniono trzy poziomy: warunki dla tworzenia PPZ, główne obszary jego działań i oczekiwane efekty.

           Przedszkole promujące zdrowie realizuje zadania określone obowiązujących aktach prawnych i w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, a ponadto spełnia warunki określone w czterech standardach PPZ. Standardy te wyróżniono na podstawie modelu PPZ.

          Standardy przedszkola promującego zdrowie

          Koncepcja pracy przedszkola, jego organizacja i struktura sprzyjają realizacji długofalowych, zaplanowanych działań dla wzmocnienia zdrowia dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Klimat społeczny przedszkola sprzyja dobremu samopoczuciu i zdrowiu dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Przedszkole prowadzi edukację zdrowotną dzieci i stwarza im warunki do praktykowania w codziennym życiu zachowań prozdrowotnych.

          Przedszkole podejmuje działania w celu zwiększenia kompetencji pracowników i rodziców dzieci w zakresie dbałości o zdrowie oraz prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci.

           

          Uzasadnienie wyboru standardów oraz metody i narzędzia do oceny stopnia ich osiągania omówiono w części drugiej poradnika. Zapoznanie się z treścią tej części jest konieczne dla lepszego zrozumienia istoty PPZ i zasad jego tworzenia.

          Koncepcja promocji zdrowia                                                                       

          wg "Przedszkole promujące zdrowie" poradnik dla przedszkoli i osób wspirającycg ich  działania  w zakresie promocji zdriowia.

          M. Woynarowska -Sołdan, B. Woynarowska

          Podstawą tworzenia Przedszkola Promującego Zdrowie jest koncepcja promocji zdrowia i wykorzystywane w niej specyficzne podejścia.

           Promocja zdrowia jest nową, rozwijaną na świecie od lat 80. XX w. strategią działań dla umocnienia zdrowia ludzi – jednostek i społeczności. Zdefiniowano ją jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę.

          Ważne dla praktyki aspekty promocji zdrowia

          • Koncentracja na zdrowiu jako dobrostanie i jego umacnianiu/doskonaleniu. Dobre zdrowie sprzyja lepszej jakości życia, sprawnemu funkcjonowaniu, osiąganiu celów, większej wydajności w pracy i zarobkom, satysfakcji z życia. Zdrowie jest środkiem (a nie celem) dla dobrego, twórczego życia
          • Przyjmuje się całościowe (holistyczne) podejście do zdrowia. Zakłada ono, że zdrowie jednostki ma wiele wymiarów (fizyczny, psychiczny, społeczny, duchowy, seksualny) i zależy od wielu czynników w środowisku fizycznym (naturalnym i stworzonym przez ludzi) oraz środowisku społecznym i ekonomicznym. Na wiele tych czynników ludzie mogą mieć wpływ
          • Promocja zdrowia jest procesem zmian społecznych, dotyczy jednostek, grup i społeczności. Obejmuje dwa wzajemnie powiązane obszary:

          -  działania indywidualne ludzi podejmowane w celudokonania sprzyjających zdrowiu zmian w swoim stylu życia

          -  działania zbiorowe, wspólne członków danej społeczności dla tworzenie sprzyjającego zdrowiu i dobremu samopoczuciu środowiska fizycznego i społecznego

          • Uświadamianie ludziom, że oni sami podejmują decyzje w sprawach swego zdrowia i ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi w swoim otoczeniu
          • Uświadamianie politykom i zarządzającym (decydentom) na różnych poziomach i we wszystkich organizacjach, że:

          -   zdrowie powinno „wejść” do każdego systemu społecznego (nie ma odrębnych systemów dla zdrowia) i niezbędne jest tworzenie koalicji dla zdrowia

          -   ich zadaniem jest tworzenie warunków, w których „zdrowe wybory będą dla ludzi łatwiejszymi wyborami”

           

          W promocji zdrowia wykorzystuje się specyficzne podejścia, wśród których szczególnie ważne jest:

          • Podejście siedliskowe –zdrowie jest tworzone i doświadczane przez ludzi w miejscach, w których uczą się, pracują, bawią, odpoczywają, kochają. Siedlisko jest systemem społecznym (całością), który zmienia się, aby poprawiać i doskonalić zdrowie. W siedlisku, którym jest np. miasto, zakład pracy, szkoła, przedszkole, rodzina, ludzie podejmują wspólnie działania na rzecz zdrowia, poszukując różnych form wsparcia z zewnątrz. 
          • Podejście „od ludzi do problemu” –ludzie (społeczność) w danym siedlisku  identyfikują własne problemy zdrowotne po to, aby je rozwiązać (usunąć, zredukować). Podejmują w tym celu działania (a nie narzucone, zewnętrzne programy), w których uwzględnia się dwie grupy czynników: środowiskowe (związane z miejscem i warunkami ich codziennego życia, relacjami z innymi) i osobiste (styl życia, kompetencje, motywacja, zdolności przystosowawcze). Podstawowym warunkiem ich skuteczności jest uczestnictwo i współdziałanie ludzi oraz tworzenie warunków dla aktywności jednostek i grup.
          • Tworzenie sieci siedlisk/organizacji realizujących projekty/programy promocji zdrowia w celu wymiany informacji i doświadczeń, współpracy bez rywalizacji i podejmowania wspólnych działań.
          • Długotrwałość działań i systemowe podejście do planowania,dokonywanie ewaluacji jako podstawowe warunki skuteczności podejmowanych działań.

          Przedszkole jest siedliskiem, systemem społecznym, w którym żyje i realizuje swoje różne zadania (rozwojowe, zawodowe, rodzicielskie, opiekuńcze) społeczność przedszkola. Społeczność ta to pracownicy przedszkola, dzieci i ich rodzice. W przedszkolu – środowisku opieki, edukacji i pracy – istnieje wiele czynników, które mogą oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na zdrowie i samopoczucie wszystkich członków jego społeczności. Możliwości ich wpływania na zmiany tych czynników oraz warunki i funkcjonowanie przedszkola są jednak zróżnicowane.

           Organizacja przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Warunki i organizacja życia, edukacji i pracy w przedszkolu sprzyjają podejmowaniu działań w zakresie promocji zdrowia, gdyż:

          • Większość przedszkoli posiada korzystne dla zdrowia warunki środowiska fizycznego, zgodne z ustalonymi normami i wymaganiami higienicznymi. Pomieszczenia w przedszkolu są zadbane, estetyczne, kolorowe, atrakcyjne i inspirujące. Stwarza to przyjemną, ciepłą atmosferę, stanowi dobre wzorce dla dzieci i ich rodziców.
          • Liczba dzieci i pracowników w przedszkolach zwykle nie jest zbyt duża. Sprzyja to tworzeniu pozytywnego klimatu społecznego („rodzinnej atmosfery”) i uwzględnianiu indywidualnych potrzeb dzieci i innych członków społeczności przedszkola. W przedszkolu nie ma sytuacji wymagających rywalizacji, współzawodnictwa, co stwarza większe możliwości kształtowania umiejętności współpracy.
          • Przedszkole jest w systemie edukacji placówką, w której nie dokonuje się tak często, jak w szkole, zmian strukturalnych i programowych. Zapewnia to większą stabilność i możliwość podejmowania długofalowych działań potrzebnych w programach promocji zdrowia.
          • Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zawiera treści dotyczące edukacji zdrowotnej. Realizacja tej edukacji stwarza nauczycielom okazję do refleksji nad swoimi zachowaniami zdrowotnymi i motywuje ich do tworzenia dla dzieci i rodziców właściwych wzorców.
          • Powiązanie w przedszkolu działalności opiekuńczej, wychowawczej i dydaktycznej sprzyja realizacji edukacji zdrowotnej. Dzieci zdobywają informacje i umiejętności dbania o zdrowie i bezpieczeństwo (na miarę swoich możliwości) w sposób naturalny, spontaniczny, w powiązaniu z zabawą, posiłkami, zabiegami higienicznymi, wypoczynkiem itd.
          • Pracownicy przedszkola mają częsty, prawie codzienny kontakt z rodzicami lub innymi członkami rodzin dzieci, mogą współpracować z nimi, zachęcać do kontynuowania w domu zachowań prozdrowotnych, które dzieci praktykują w przedszkolu, oferować rodzicom (a także babciom i dziadkom) specjalne programy edukacyjne i zachęcać do wspólnych działań.

           W przedszkolu, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, nie pracuje pielęgniarka. Pracownicy nie mogą zatem korzystać z jej pomocy w sprawach zdrowia dzieci oraz warunków higieniczno-sanitarnych środowiska. 

           

          W przedszkolu promującym zdrowie

          należy wzmacniać typowe dla tego typu placówki, korzystne dla zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników i dzieci warunki środowiska fizycznego i społecznego oraz identyfikować pojawiające się nieprawidłowości i je eliminować

           Charakterystyka społeczności przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Przedszkola, podobnie jak szkoły, dotychczas koncentrują się głównie na zdrowiu dzieci. W promocji zdrowia należy brać pod uwagę zdrowie wszystkich członków społeczności przedszkola.Każda z jej grup ma specyficzne cechy i potrzeby w zakresie ochrony i promocji zdrowia, różny status i możliwości uczestniczenia w tych działaniach.

           Dzieci – wychowankowie przedszkola

          Wychowankami przedszkola są dzieci w wieku 3–5/6 lat, w okresie zwanym średnim dzieciństwem lub wiekiem przedszkolnym. Pod względem rozwoju fizycznego, motorycznego, psychicznego i społecznego jest to grupa zróżnicowana –  3-latki są bliższe dzieciom w wieku poniemowlęcym, 5-latki dzieciom w młodszym wieku szkolnym. Dzieci przebywają w przedszkolu zwykle przez co najmniej 3 lata, przez 5–7 godzin dziennie, prawie przez cały rok (w organizacji przedszkola nie są przewidziane ferie zimowe i letnie). W działaniach w zakresie ochrony i promocji zdrowia oraz edukacji zdrowotnej w przedszkolu należy wziąć pod uwagę właściwości rozwoju jego wychowanków.

           Pod względem rozwoju poznawczego,zgodnie z teorią J. Piageta, dzieci są w stadium przedoperacyjnym rozwoju. Dominuje u nich myślenie konkretno-wyobrażeniowe, ale stopniowo rozwija się rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Sposób wyjaśniania przyczynowości cechuje  intelektualny egocentryzmi brak różnicowania między tym co  zewnętrzne (fizyczne) i wewnętrzne (psychiczne)[1]. Ma to m.in. wpływ na rozumienie przez dzieci pojęcia „zdrowie”. Uznają się one za zdrowe lub chore, gdy ktoś im o tym powie lub gdy pojawiają się już wcześniej występujące objawy. Odnoszą chorobę i zdrowie do własnych konkretnych doświadczeń z codziennego życia, choć często mają problem z zapamiętaniem kontekstu danej sytuacji, wyciąganiem wniosków. Wiąże się to m.in. z brakiem umiejętności abstrahowania na podstawie zdobytych doświadczeń. Nie rozumieją zdrowia jako pojęcia złożonego i abstrakcyjnego, ani też specyficznych pojęć (np. przyczyny chorób, dbałość o zdrowie). Na pytanie: Co to jest zdrowie? udzielają zwykle odpowiedzi ogólnych, niezróżnicowanych, odnoszących się do siebie (np. zdrowie umożliwia zabawę z rówieśnikami, wychodzenie z domu, bycie z rodzicami)[2].

           Dzieci młodsze (3-letnie) cechuje mała aktywność społeczna – bawią się najczęściej same, pozostają w grupie w roli obserwatora lub naśladują rówieśnika w zabawie równoległej. Wraz z procesem uspołeczniania działań dzieci uczą się rozpoznawać, kontrolować własne emocje, wyrażać je w sposób akceptowany społecznie, przestrzegać zasad współżycia w grupie. W kontaktach z rówieśnikami trudno im przyjąć i zrozumieć odmienne punkty widzenia, pragnienia czy sądy, co jest często przyczyną konfliktów. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci lepiej radzą sobie z kontrolowaniem emocji, ich zabawy są bardziej złożone, wymagają podziału ról, niekiedy ich negocjowania co sprzyja wychodzenia z egocentryzmu i rozwojowi kompetencji społecznych. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci wykazują się większą gotowością współpracy z rówieśnikami, bardziej świadomie kierują swoimi zachowaniami, wzrasta ciekawość i przywiązanie w stosunku do innych dorosłych (np. nauczycieli), chęć identyfikowania się z wzorami (bohaterowie z bajek, przedstawiciele niektórych zawodów np. strażak, policjant, lekarz).

           Ze względu na aktywność dziecka i jego zaangażowanie w sprawy zdrowia, większość dzieci w wieku przedszkolnym znajduje się na etapie pośrednim wychowania zdrowotnego[3]:

          • stopniowo zwiększa się udział dziecka w dbaniu o swoje zdrowie (we wcześniejszym etapie heteroedukacji dziecko było głównie odbiorcą zabiegów pielęgnacji i opieki ze strony dorosłych),
          • dziecko świadomie naśladuje zachowania dorosłych, opanowuje podstawowe umiejętności dotyczące higieny osobistej i  bezpieczeństwa, ale wymaga przypominania i nadzoru ze strony dorosłych; uczestniczy w pracach nad utrzymaniem porządku w najbliższym otoczeniu, podejmuje samodzielnie pewne inicjatywy,
          • rozpoczyna się proces naśladowania zachowań rówieśników; wpływ na zachowania dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy,
          • w okresie tym, szczególnie w jego końcowej fazie, mogą pojawić się pewne elementy autoedukacji – samowychowania, świadomie podejmowanych czynności dla zdrowia.

          Zadaniem rodziców i innych dorosłych jest m.in.: tworzenie pozytywnych wzorców, stwarzanie warunków do uczenia się, umożliwienie dziecku podejmowania samodzielnych wyborów, bezpiecznego eksperymentowania (pod dyskretnym nadzorem), korygowanie niektórych zachowań, dopilnowanie staranności w wykonywaniu czynności i zabiegów higienicznych. Ważne jest także odpowiadanie na pytania dziecka (jest to okres pytań, rozwijają się m.in. świadomość i identyfikacja płci, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne), rozbudzanie zainteresowania różnym sprawami dotyczącymi zdrowia.

           U dzieci w wieku przedszkolnym kształtuje się wiele podstawowych zachowań oraz umiejętności związanych ze zdrowiem i dbałością o nie. Zachowania teoraz tryb (organizacja) życia dzieci w znacznym stopniu zależą od osób dorosłych, a zwłaszcza rodziców. Zakres możliwości dokonywania przez dziecko samodzielnych wyborów, np. w zakresie żywienia, sposobu spędzania czasu, aktywności fizycznej, sposobu ubierania się i innych zachowań, jest niewielki. Rodzice i nauczyciele stanowią w okresie przedszkolnym niekwestionowany autorytet. Reguły i zasady przez nich ustalane (także te dotyczące zdrowia) są bezdyskusyjnie przez dzieci przyjmowane, co pozytywnie koreluje z edukacją zdrowotną. „Dziecko jest posłuszne zasadom, ponieważ w jego przekonaniu są one nienaruszalne i niezmienne (…) szacunek do autorytetu (jednostronny) prowadzi do powstania poczucia zobowiązania nakazującego dostosowanie się do standardów dorosłego i posłuszeństwa jego regułom”[4].

           Dzieci w wieku przedszkolnym nie podejmują zachowań ryzykownych dla zdrowia, takich jak dzieci w wieku szkolnym, a zwłaszcza nastolatki. Z punktu widzenia zdrowia za niekorzystne należy uznać:

          • duży udział w budżecie czasu zajęć i czynności związanych z pozycją siedzącą i unieruchomieniem (oglądanie telewizji, korzystanie z komputerów, tabletów, smart fonów),
          • podejmowanie przez dzieci zachowań, zwłaszcza żywieniowych, pod wpływem reklamy (np. słodyczy, potraw typu fast-food),
          • wywieranie presji na rodziców (np. w sprawie zakupu słodyczy, zabawek),
          • zachowania agresywne i brak posłuszeństwa, co jest źródłem konfliktów, a przy braku umiejętności oceny zagrożeń może zwiększać ryzyko urazów i wypadków.

           Opisane właściwości rozwojowe dzieci w wieku przedszkolnym wskazują, że nie można traktować ich w działaniach w zakresie promocji zdrowia jak partnerów dorosłych, w pełnym znaczeniu tego słowa. Nie są one w stanie zrozumieć istoty zdrowia i przedszkola promującego zdrowie. Wychowankowie przedszkola mają ograniczone możliwości i zdolność do współdecydowania, inicjowania działań, samodzielnego wykonywania wielu zadań. Mimo to powinny być one włączane do działań, zaprogramowanych i organizowanych przez dorosłych jako ich aktywni uczestnicy.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          ważne jest przygotowywanie dzieci do podejmowania 
          świadomych działań dla zdrowia ich i innych osób

          W tym celu należy:

          • przekazywać dzieciom zrozumiałe i spójne informacje dotyczące zdrowia i zachowań z nim związanych
          • pytać dzieci o zdanie i opinie w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą i brać je pod uwagę
          • powierzać dzieciom niektóre proste zadania
          • zachęcać dzieci do generowania pomysłów
          • zachęcać dzieci i umożliwiać im współpracę z rówieśnikami i dorosłymi

          Pracownicy przedszkola

          Głównymi „aktorami” w tworzeniu PPZ są jego pracownicy. Jest to grupa pod wieloma względami zróżnicowana i należą do niej:

          1. Pracownicy pedagogiczni:
          • nauczyciele(głównie kobiety),
          • inni pracownicy pedagogiczni – psycholog, logopeda, instruktor gimnastyki korekcyjnej, rytmiki, nauczyciel języka obcego, religii i innych zajęć dodatkowych, jakie proponuje w swej ofercie placówka, zwykle niepełnozatrudnieni;
          1. Pracownicy niepedagogiczni:
          • osoby pełniące rolę pomocy nauczycieli,
          • pracownicy administracyjno-ekonomiczni,
          • pracownicy kuchni i stołówki,
          • inni pracownicy obsługi (woźne, dozorcy).

           Pracownicy przedszkola różnią się pod względem statusu społeczno-ekonomicznego – poziomu wykształcenia i zarobków. Zdecydowana większość nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych ma wykształcenie wyższe. Nie ma danych dotyczących wykształcenia pozostałych pracowników przedszkoli, ale należy sądzić, że duży ich odsetek ma wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Pracownicy pedagogiczni uczestniczą w różnych formach doskonalenia zawodowego, pracownikom niepedagogicznym nie oferuje się, poza szkoleniami bhp, innych form szkolenia. Zróżnicowanie statusu społeczno-ekonomicznego pracowników przedszkola powoduje różnice w ich stanie zdrowia, stylu życia, dbałości o zdrowie, a także w możliwościach zrozumienia koncepcji promocji zdrowia i PPZ.

          Stan zdrowia i samopoczucie pracowników przedszkola ma wpływ na ich dyspozycję do pracy (wydajność, absencję chorobową), realizację zadań przedszkola, panujący w nim klimat społeczny, a także na samopoczucie dzieci i ich rodziców. Nie ma danych o sytuacji zdrowotnej tej grupy pracowników. Można jednak odwołać się do wyników badań dotyczących subiektywnej oceny zdrowia i zachowań zdrowotnych nauczycieli i pracowników niepedagogicznych szkół podstawowych i gimnazjów[5]. U osób z obu grup stwierdzono częste występowanie różnych dolegliwości i zaburzeń oraz wiele niedostatków w zachowaniach prozdrowotnych stanowiących poważne zagrożenie dla ich zdrowia. Należy sądzić, że podobna sytuacja dotyczy pracowników przedszkoli. Może to niekorzystnie wpływać na realizację edukacji zdrowotnej i tworzenia przez nich właściwych wzorców zachowań prozdrowotnych dla dzieci i ich rodziców.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          kluczowym zadaniem jest inwestycja w zdrowie jego pracowników 
          i ich kompetencje w zakresie prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

          Należy pomóc nauczycielom i pozostałym pracownikom w:

          • uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla jednostki
          • identyfikacji czynników wpływających na ich zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia
          • rozwijaniu kompetencji w zakresie dbałości o zdrowie własne i innych
          • podejmowaniu korzystnych dla zdrowia zmian w swoim stylu życia
          • zrozumieniu koncepcji promocji zdrowia i PPZ
          • doskonaleniu umiejętności prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

           Rodzice dzieci

          Większość rodziców dzieci w wieku przedszkolnym jest w okresie wczesnej dorosłości (obejmującej wiek od 20–23 do 35–40 lat) i we wczesnej fazie rozwoju zawodowego. Uczęszczanie dziecka do przedszkola umożliwia im pracę zawodową. Po trudach opieki nad dzieckiem we wczesnym dzieciństwie czują się w tym okresie bardziej swobodni.

           Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym weszli już w pełni w role rodziców. Zdobyli własne doświadczenia w opiece nad dzieckiem, poznali jego zachowania, reakcje na różne sytuacje. Mimo różnych trudności przeżywanie macierzyństwa i ojcostwa dostarcza im wiele radości i satysfakcji. Dynamiczny rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, jego nowe osiągnięcia rozwojowe powodują, że większość rodziców jest zafascynowana rodzicielstwem. „Bycie rodzicem” uważa za najbardziej satysfakcjonujący obszar swojego życia, a na dalszych pozycjach wymienia pracę, małżeństwo, odpoczynek, obowiązki domowe[6]. Z tego powodu są oni bardziej zainteresowani rozwojem swych dzieci i podatni na oddziaływania zewnętrzne niż rodzice uczniów, zwłaszcza nastolatków, sprawiających rodzicom wiele trudności. Sprzyjającym czynnikiem partnerstwu i współpracy przedszkole – rodzice jest ich codzienna obecność w przedszkolu.

           Rodzice dzieci są pierwszymi i najważniejszymi edukatorami do zdrowia swoich dzieci. W podstawie programowej wychowania przedszkolnego, w części „Zalecenia i sposoby realizacji”, zwrócono uwagę potrzebę: współpracy z rodzicami w zakresie edukacji zdrowotnej do „współdecydowania w sprawach przedszkola”. Znaczna część rodziców nie jest jednak przygotowana do pełnienia roli edukatorów zdrowia i praktykowania w domu tego czego dziecko nauczyło się w przedszkolu. Styl życia wielu rodziców odbiega od prozdrowotnego, nie są dobrymi modelami w tym zakresie dla swoich dzieci, nie tworzą dla nich pozytywnych wzorców. Przedszkole może zaoferować im pomoc w tym zakresie. Może także korzystać z pomocy niektórych rodziców (np. lekarzy, pielęgniarek, psychologów, dietetyków i innych specjalistów z zakresu nauk o zdrowiu) w realizacji zadań związanych z edukacją zdrowotną dzieci i pracowników. Pozyskanie rodziców i wspieranie ich w rozwoju kompetencji wychowawczych i w zakresie dbałości o zdrowie jest podstawowym warunkiem skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci.

           Partnerami przedszkola mogą być także babcie i dziadkowie jego wychowanków. Duży ich odsetekwspiera rodziców w opiece nad dzieckiem, współwychowuje je, spędza z nim dużo czasu, dostarcza rozrywek, odprowadza i/lub przyprowadza z przedszkola i ma częsty kontakt z jego pracownikami. Babcie/dziadkowie są często pośrednikami w komunikacji nauczyciel – rodzice. Pozyskanie ich do współpracy ma bardzo duże znaczenie, zwłaszcza, że są często na emeryturze i dysponują wolnym czasem. Z punktu widzenia wychowania, także zdrowotnego, bardzo ważne wydaje się tworzenie wspólnego frontu, czyli zgodności co do metod wychowania, oczekiwań względem dziecka i siebie nawzajem, także w odniesieniu do zdrowia (np. kwestie związane z utrzymaniem higieny, żywieniem, aktywnością fizyczną). Istotne wydaje się podnoszenie ich kompetencji w zakresie rozwoju dziecka, rozpoznawania jego potrzeb i ich zaspakajania. Ma to szczególne znaczenie w kontekście różnic międzypokoleniowych i związanych z nimi odrębnościami w podejściu do wychowania i zdrowia powodujących często niespójne oczekiwania i wymagania wobec dzieci.

           

          Przedszkole promujące zdrowie 
          ma niepowtarzalna szansę edukowania rodziców 
          w zakresie dbałości o zdrowie ich samych i ich dzieci

          Należy:

          • pozyskać rodziców do współpracy w tworzeniu PPZ na zasadzie partnerstwa
          • pomóc rodzicom w:

          −       uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla nich samych i ich dzieci

          −       identyfikacji czynników wpływających na zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia

          −       rozwijaniu kompetencji wychowawczych oraz w zakresie dbałości o zdrowie własne i dzieci

          • zachęcać do podejmowania korzystnych dla zdrowia zmian w ich stylu życia

          Definicja i standardy przedszkola promującego zdrowie

          Dotychczas w Polsce nie opracowano definicji, modelu i standardów PPZ. Podejmując taką próbę, wzięto pod uwagę:

          • koncepcję promocji zdrowia,
          • przyjęte w sieci Szkoły dla Zdrowia w Europie wartości i filary SzPZ, zmodyfikowane i dostosowane do PPZ (patrz Aneks 2),
          • definicję, model i standardy SzPZ w Polsce,
          • opisaną wyżej specyfikę przedszkola jako siedliska (warunki i organizacja życia i pracy w przedszkolu oraz cechy i potrzeby jego społeczności).

           W formułowaniu definicji, modelu i standardów PPZ przyjęto zasadę, że nawiązują one do definicji, modelu i standardów SzPZ w celu zachowania spójności, ciągłości i dotychczasowych doświadczeń związanych z przynależnością przedszkoli do wojewódzkich/rejonowych SzPZ.

          Definicja przedszkola promującego zdrowie

          Przedszkole promujące zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają:

          zdrowiu i dobremu samopoczuciu społeczności przedszkola (dzieci, pracowników i rodziców dzieci)

          podejmowaniu przez członków społeczności przedszkola aktualnie i w przyszłości działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu

          W modelu PPZ uwzględniono trzy poziomy: warunki dla tworzenia PPZ, główne obszary jego działań i oczekiwane efekty.

           Przedszkole promujące zdrowie realizuje zadania określone obowiązujących aktach prawnych i w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, a ponadto spełnia warunki określone w czterech standardach PPZ. Standardy te wyróżniono na podstawie modelu PPZ.

          Standardy przedszkola promującego zdrowie

          Koncepcja pracy przedszkola, jego organizacja i struktura sprzyjają realizacji długofalowych, zaplanowanych działań dla wzmocnienia zdrowia dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Klimat społeczny przedszkola sprzyja dobremu samopoczuciu i zdrowiu dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Przedszkole prowadzi edukację zdrowotną dzieci i stwarza im warunki do praktykowania w codziennym życiu zachowań prozdrowotnych.

          Przedszkole podejmuje działania w celu zwiększenia kompetencji pracowników i rodziców dzieci w zakresie dbałości o zdrowie oraz prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci.

           

          Uzasadnienie wyboru standardów oraz metody i narzędzia do oceny stopnia ich osiągania omówiono w części drugiej poradnika. Zapoznanie się z treścią tej części jest konieczne dla lepszego zrozumienia istoty PPZ i zasad jego tworzenia.

          Koncepcja promocji zdrowia                                                                       

          wg "Przedszkole promujące zdrowie" poradnik dla przedszkoli i osób wspirającycg ich  działania  w zakresie promocji zdriowia.

          M. Woynarowska -Sołdan, B. Woynarowska

          Podstawą tworzenia Przedszkola Promującego Zdrowie jest koncepcja promocji zdrowia i wykorzystywane w niej specyficzne podejścia.

           Promocja zdrowia jest nową, rozwijaną na świecie od lat 80. XX w. strategią działań dla umocnienia zdrowia ludzi – jednostek i społeczności. Zdefiniowano ją jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę.

          Ważne dla praktyki aspekty promocji zdrowia

          • Koncentracja na zdrowiu jako dobrostanie i jego umacnianiu/doskonaleniu. Dobre zdrowie sprzyja lepszej jakości życia, sprawnemu funkcjonowaniu, osiąganiu celów, większej wydajności w pracy i zarobkom, satysfakcji z życia. Zdrowie jest środkiem (a nie celem) dla dobrego, twórczego życia
          • Przyjmuje się całościowe (holistyczne) podejście do zdrowia. Zakłada ono, że zdrowie jednostki ma wiele wymiarów (fizyczny, psychiczny, społeczny, duchowy, seksualny) i zależy od wielu czynników w środowisku fizycznym (naturalnym i stworzonym przez ludzi) oraz środowisku społecznym i ekonomicznym. Na wiele tych czynników ludzie mogą mieć wpływ
          • Promocja zdrowia jest procesem zmian społecznych, dotyczy jednostek, grup i społeczności. Obejmuje dwa wzajemnie powiązane obszary:

          -  działania indywidualne ludzi podejmowane w celudokonania sprzyjających zdrowiu zmian w swoim stylu życia

          -  działania zbiorowe, wspólne członków danej społeczności dla tworzenie sprzyjającego zdrowiu i dobremu samopoczuciu środowiska fizycznego i społecznego

          • Uświadamianie ludziom, że oni sami podejmują decyzje w sprawach swego zdrowia i ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi w swoim otoczeniu
          • Uświadamianie politykom i zarządzającym (decydentom) na różnych poziomach i we wszystkich organizacjach, że:

          -   zdrowie powinno „wejść” do każdego systemu społecznego (nie ma odrębnych systemów dla zdrowia) i niezbędne jest tworzenie koalicji dla zdrowia

          -   ich zadaniem jest tworzenie warunków, w których „zdrowe wybory będą dla ludzi łatwiejszymi wyborami”

           

          W promocji zdrowia wykorzystuje się specyficzne podejścia, wśród których szczególnie ważne jest:

          • Podejście siedliskowe –zdrowie jest tworzone i doświadczane przez ludzi w miejscach, w których uczą się, pracują, bawią, odpoczywają, kochają. Siedlisko jest systemem społecznym (całością), który zmienia się, aby poprawiać i doskonalić zdrowie. W siedlisku, którym jest np. miasto, zakład pracy, szkoła, przedszkole, rodzina, ludzie podejmują wspólnie działania na rzecz zdrowia, poszukując różnych form wsparcia z zewnątrz. 
          • Podejście „od ludzi do problemu” –ludzie (społeczność) w danym siedlisku  identyfikują własne problemy zdrowotne po to, aby je rozwiązać (usunąć, zredukować). Podejmują w tym celu działania (a nie narzucone, zewnętrzne programy), w których uwzględnia się dwie grupy czynników: środowiskowe (związane z miejscem i warunkami ich codziennego życia, relacjami z innymi) i osobiste (styl życia, kompetencje, motywacja, zdolności przystosowawcze). Podstawowym warunkiem ich skuteczności jest uczestnictwo i współdziałanie ludzi oraz tworzenie warunków dla aktywności jednostek i grup.
          • Tworzenie sieci siedlisk/organizacji realizujących projekty/programy promocji zdrowia w celu wymiany informacji i doświadczeń, współpracy bez rywalizacji i podejmowania wspólnych działań.
          • Długotrwałość działań i systemowe podejście do planowania,dokonywanie ewaluacji jako podstawowe warunki skuteczności podejmowanych działań.

          Przedszkole jest siedliskiem, systemem społecznym, w którym żyje i realizuje swoje różne zadania (rozwojowe, zawodowe, rodzicielskie, opiekuńcze) społeczność przedszkola. Społeczność ta to pracownicy przedszkola, dzieci i ich rodzice. W przedszkolu – środowisku opieki, edukacji i pracy – istnieje wiele czynników, które mogą oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na zdrowie i samopoczucie wszystkich członków jego społeczności. Możliwości ich wpływania na zmiany tych czynników oraz warunki i funkcjonowanie przedszkola są jednak zróżnicowane.

           Organizacja przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Warunki i organizacja życia, edukacji i pracy w przedszkolu sprzyjają podejmowaniu działań w zakresie promocji zdrowia, gdyż:

          • Większość przedszkoli posiada korzystne dla zdrowia warunki środowiska fizycznego, zgodne z ustalonymi normami i wymaganiami higienicznymi. Pomieszczenia w przedszkolu są zadbane, estetyczne, kolorowe, atrakcyjne i inspirujące. Stwarza to przyjemną, ciepłą atmosferę, stanowi dobre wzorce dla dzieci i ich rodziców.
          • Liczba dzieci i pracowników w przedszkolach zwykle nie jest zbyt duża. Sprzyja to tworzeniu pozytywnego klimatu społecznego („rodzinnej atmosfery”) i uwzględnianiu indywidualnych potrzeb dzieci i innych członków społeczności przedszkola. W przedszkolu nie ma sytuacji wymagających rywalizacji, współzawodnictwa, co stwarza większe możliwości kształtowania umiejętności współpracy.
          • Przedszkole jest w systemie edukacji placówką, w której nie dokonuje się tak często, jak w szkole, zmian strukturalnych i programowych. Zapewnia to większą stabilność i możliwość podejmowania długofalowych działań potrzebnych w programach promocji zdrowia.
          • Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zawiera treści dotyczące edukacji zdrowotnej. Realizacja tej edukacji stwarza nauczycielom okazję do refleksji nad swoimi zachowaniami zdrowotnymi i motywuje ich do tworzenia dla dzieci i rodziców właściwych wzorców.
          • Powiązanie w przedszkolu działalności opiekuńczej, wychowawczej i dydaktycznej sprzyja realizacji edukacji zdrowotnej. Dzieci zdobywają informacje i umiejętności dbania o zdrowie i bezpieczeństwo (na miarę swoich możliwości) w sposób naturalny, spontaniczny, w powiązaniu z zabawą, posiłkami, zabiegami higienicznymi, wypoczynkiem itd.
          • Pracownicy przedszkola mają częsty, prawie codzienny kontakt z rodzicami lub innymi członkami rodzin dzieci, mogą współpracować z nimi, zachęcać do kontynuowania w domu zachowań prozdrowotnych, które dzieci praktykują w przedszkolu, oferować rodzicom (a także babciom i dziadkom) specjalne programy edukacyjne i zachęcać do wspólnych działań.

           W przedszkolu, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, nie pracuje pielęgniarka. Pracownicy nie mogą zatem korzystać z jej pomocy w sprawach zdrowia dzieci oraz warunków higieniczno-sanitarnych środowiska. 

           

          W przedszkolu promującym zdrowie

          należy wzmacniać typowe dla tego typu placówki, korzystne dla zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników i dzieci warunki środowiska fizycznego i społecznego oraz identyfikować pojawiające się nieprawidłowości i je eliminować

           Charakterystyka społeczności przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Przedszkola, podobnie jak szkoły, dotychczas koncentrują się głównie na zdrowiu dzieci. W promocji zdrowia należy brać pod uwagę zdrowie wszystkich członków społeczności przedszkola.Każda z jej grup ma specyficzne cechy i potrzeby w zakresie ochrony i promocji zdrowia, różny status i możliwości uczestniczenia w tych działaniach.

           Dzieci – wychowankowie przedszkola

          Wychowankami przedszkola są dzieci w wieku 3–5/6 lat, w okresie zwanym średnim dzieciństwem lub wiekiem przedszkolnym. Pod względem rozwoju fizycznego, motorycznego, psychicznego i społecznego jest to grupa zróżnicowana –  3-latki są bliższe dzieciom w wieku poniemowlęcym, 5-latki dzieciom w młodszym wieku szkolnym. Dzieci przebywają w przedszkolu zwykle przez co najmniej 3 lata, przez 5–7 godzin dziennie, prawie przez cały rok (w organizacji przedszkola nie są przewidziane ferie zimowe i letnie). W działaniach w zakresie ochrony i promocji zdrowia oraz edukacji zdrowotnej w przedszkolu należy wziąć pod uwagę właściwości rozwoju jego wychowanków.

           Pod względem rozwoju poznawczego,zgodnie z teorią J. Piageta, dzieci są w stadium przedoperacyjnym rozwoju. Dominuje u nich myślenie konkretno-wyobrażeniowe, ale stopniowo rozwija się rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Sposób wyjaśniania przyczynowości cechuje  intelektualny egocentryzmi brak różnicowania między tym co  zewnętrzne (fizyczne) i wewnętrzne (psychiczne)[1]. Ma to m.in. wpływ na rozumienie przez dzieci pojęcia „zdrowie”. Uznają się one za zdrowe lub chore, gdy ktoś im o tym powie lub gdy pojawiają się już wcześniej występujące objawy. Odnoszą chorobę i zdrowie do własnych konkretnych doświadczeń z codziennego życia, choć często mają problem z zapamiętaniem kontekstu danej sytuacji, wyciąganiem wniosków. Wiąże się to m.in. z brakiem umiejętności abstrahowania na podstawie zdobytych doświadczeń. Nie rozumieją zdrowia jako pojęcia złożonego i abstrakcyjnego, ani też specyficznych pojęć (np. przyczyny chorób, dbałość o zdrowie). Na pytanie: Co to jest zdrowie? udzielają zwykle odpowiedzi ogólnych, niezróżnicowanych, odnoszących się do siebie (np. zdrowie umożliwia zabawę z rówieśnikami, wychodzenie z domu, bycie z rodzicami)[2].

           Dzieci młodsze (3-letnie) cechuje mała aktywność społeczna – bawią się najczęściej same, pozostają w grupie w roli obserwatora lub naśladują rówieśnika w zabawie równoległej. Wraz z procesem uspołeczniania działań dzieci uczą się rozpoznawać, kontrolować własne emocje, wyrażać je w sposób akceptowany społecznie, przestrzegać zasad współżycia w grupie. W kontaktach z rówieśnikami trudno im przyjąć i zrozumieć odmienne punkty widzenia, pragnienia czy sądy, co jest często przyczyną konfliktów. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci lepiej radzą sobie z kontrolowaniem emocji, ich zabawy są bardziej złożone, wymagają podziału ról, niekiedy ich negocjowania co sprzyja wychodzenia z egocentryzmu i rozwojowi kompetencji społecznych. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci wykazują się większą gotowością współpracy z rówieśnikami, bardziej świadomie kierują swoimi zachowaniami, wzrasta ciekawość i przywiązanie w stosunku do innych dorosłych (np. nauczycieli), chęć identyfikowania się z wzorami (bohaterowie z bajek, przedstawiciele niektórych zawodów np. strażak, policjant, lekarz).

           Ze względu na aktywność dziecka i jego zaangażowanie w sprawy zdrowia, większość dzieci w wieku przedszkolnym znajduje się na etapie pośrednim wychowania zdrowotnego[3]:

          • stopniowo zwiększa się udział dziecka w dbaniu o swoje zdrowie (we wcześniejszym etapie heteroedukacji dziecko było głównie odbiorcą zabiegów pielęgnacji i opieki ze strony dorosłych),
          • dziecko świadomie naśladuje zachowania dorosłych, opanowuje podstawowe umiejętności dotyczące higieny osobistej i  bezpieczeństwa, ale wymaga przypominania i nadzoru ze strony dorosłych; uczestniczy w pracach nad utrzymaniem porządku w najbliższym otoczeniu, podejmuje samodzielnie pewne inicjatywy,
          • rozpoczyna się proces naśladowania zachowań rówieśników; wpływ na zachowania dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy,
          • w okresie tym, szczególnie w jego końcowej fazie, mogą pojawić się pewne elementy autoedukacji – samowychowania, świadomie podejmowanych czynności dla zdrowia.

          Zadaniem rodziców i innych dorosłych jest m.in.: tworzenie pozytywnych wzorców, stwarzanie warunków do uczenia się, umożliwienie dziecku podejmowania samodzielnych wyborów, bezpiecznego eksperymentowania (pod dyskretnym nadzorem), korygowanie niektórych zachowań, dopilnowanie staranności w wykonywaniu czynności i zabiegów higienicznych. Ważne jest także odpowiadanie na pytania dziecka (jest to okres pytań, rozwijają się m.in. świadomość i identyfikacja płci, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne), rozbudzanie zainteresowania różnym sprawami dotyczącymi zdrowia.

           U dzieci w wieku przedszkolnym kształtuje się wiele podstawowych zachowań oraz umiejętności związanych ze zdrowiem i dbałością o nie. Zachowania teoraz tryb (organizacja) życia dzieci w znacznym stopniu zależą od osób dorosłych, a zwłaszcza rodziców. Zakres możliwości dokonywania przez dziecko samodzielnych wyborów, np. w zakresie żywienia, sposobu spędzania czasu, aktywności fizycznej, sposobu ubierania się i innych zachowań, jest niewielki. Rodzice i nauczyciele stanowią w okresie przedszkolnym niekwestionowany autorytet. Reguły i zasady przez nich ustalane (także te dotyczące zdrowia) są bezdyskusyjnie przez dzieci przyjmowane, co pozytywnie koreluje z edukacją zdrowotną. „Dziecko jest posłuszne zasadom, ponieważ w jego przekonaniu są one nienaruszalne i niezmienne (…) szacunek do autorytetu (jednostronny) prowadzi do powstania poczucia zobowiązania nakazującego dostosowanie się do standardów dorosłego i posłuszeństwa jego regułom”[4].

           Dzieci w wieku przedszkolnym nie podejmują zachowań ryzykownych dla zdrowia, takich jak dzieci w wieku szkolnym, a zwłaszcza nastolatki. Z punktu widzenia zdrowia za niekorzystne należy uznać:

          • duży udział w budżecie czasu zajęć i czynności związanych z pozycją siedzącą i unieruchomieniem (oglądanie telewizji, korzystanie z komputerów, tabletów, smart fonów),
          • podejmowanie przez dzieci zachowań, zwłaszcza żywieniowych, pod wpływem reklamy (np. słodyczy, potraw typu fast-food),
          • wywieranie presji na rodziców (np. w sprawie zakupu słodyczy, zabawek),
          • zachowania agresywne i brak posłuszeństwa, co jest źródłem konfliktów, a przy braku umiejętności oceny zagrożeń może zwiększać ryzyko urazów i wypadków.

           Opisane właściwości rozwojowe dzieci w wieku przedszkolnym wskazują, że nie można traktować ich w działaniach w zakresie promocji zdrowia jak partnerów dorosłych, w pełnym znaczeniu tego słowa. Nie są one w stanie zrozumieć istoty zdrowia i przedszkola promującego zdrowie. Wychowankowie przedszkola mają ograniczone możliwości i zdolność do współdecydowania, inicjowania działań, samodzielnego wykonywania wielu zadań. Mimo to powinny być one włączane do działań, zaprogramowanych i organizowanych przez dorosłych jako ich aktywni uczestnicy.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          ważne jest przygotowywanie dzieci do podejmowania 
          świadomych działań dla zdrowia ich i innych osób

          W tym celu należy:

          • przekazywać dzieciom zrozumiałe i spójne informacje dotyczące zdrowia i zachowań z nim związanych
          • pytać dzieci o zdanie i opinie w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą i brać je pod uwagę
          • powierzać dzieciom niektóre proste zadania
          • zachęcać dzieci do generowania pomysłów
          • zachęcać dzieci i umożliwiać im współpracę z rówieśnikami i dorosłymi

          Pracownicy przedszkola

          Głównymi „aktorami” w tworzeniu PPZ są jego pracownicy. Jest to grupa pod wieloma względami zróżnicowana i należą do niej:

          1. Pracownicy pedagogiczni:
          • nauczyciele(głównie kobiety),
          • inni pracownicy pedagogiczni – psycholog, logopeda, instruktor gimnastyki korekcyjnej, rytmiki, nauczyciel języka obcego, religii i innych zajęć dodatkowych, jakie proponuje w swej ofercie placówka, zwykle niepełnozatrudnieni;
          1. Pracownicy niepedagogiczni:
          • osoby pełniące rolę pomocy nauczycieli,
          • pracownicy administracyjno-ekonomiczni,
          • pracownicy kuchni i stołówki,
          • inni pracownicy obsługi (woźne, dozorcy).

           Pracownicy przedszkola różnią się pod względem statusu społeczno-ekonomicznego – poziomu wykształcenia i zarobków. Zdecydowana większość nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych ma wykształcenie wyższe. Nie ma danych dotyczących wykształcenia pozostałych pracowników przedszkoli, ale należy sądzić, że duży ich odsetek ma wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Pracownicy pedagogiczni uczestniczą w różnych formach doskonalenia zawodowego, pracownikom niepedagogicznym nie oferuje się, poza szkoleniami bhp, innych form szkolenia. Zróżnicowanie statusu społeczno-ekonomicznego pracowników przedszkola powoduje różnice w ich stanie zdrowia, stylu życia, dbałości o zdrowie, a także w możliwościach zrozumienia koncepcji promocji zdrowia i PPZ.

          Stan zdrowia i samopoczucie pracowników przedszkola ma wpływ na ich dyspozycję do pracy (wydajność, absencję chorobową), realizację zadań przedszkola, panujący w nim klimat społeczny, a także na samopoczucie dzieci i ich rodziców. Nie ma danych o sytuacji zdrowotnej tej grupy pracowników. Można jednak odwołać się do wyników badań dotyczących subiektywnej oceny zdrowia i zachowań zdrowotnych nauczycieli i pracowników niepedagogicznych szkół podstawowych i gimnazjów[5]. U osób z obu grup stwierdzono częste występowanie różnych dolegliwości i zaburzeń oraz wiele niedostatków w zachowaniach prozdrowotnych stanowiących poważne zagrożenie dla ich zdrowia. Należy sądzić, że podobna sytuacja dotyczy pracowników przedszkoli. Może to niekorzystnie wpływać na realizację edukacji zdrowotnej i tworzenia przez nich właściwych wzorców zachowań prozdrowotnych dla dzieci i ich rodziców.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          kluczowym zadaniem jest inwestycja w zdrowie jego pracowników 
          i ich kompetencje w zakresie prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

          Należy pomóc nauczycielom i pozostałym pracownikom w:

          • uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla jednostki
          • identyfikacji czynników wpływających na ich zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia
          • rozwijaniu kompetencji w zakresie dbałości o zdrowie własne i innych
          • podejmowaniu korzystnych dla zdrowia zmian w swoim stylu życia
          • zrozumieniu koncepcji promocji zdrowia i PPZ
          • doskonaleniu umiejętności prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

           Rodzice dzieci

          Większość rodziców dzieci w wieku przedszkolnym jest w okresie wczesnej dorosłości (obejmującej wiek od 20–23 do 35–40 lat) i we wczesnej fazie rozwoju zawodowego. Uczęszczanie dziecka do przedszkola umożliwia im pracę zawodową. Po trudach opieki nad dzieckiem we wczesnym dzieciństwie czują się w tym okresie bardziej swobodni.

           Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym weszli już w pełni w role rodziców. Zdobyli własne doświadczenia w opiece nad dzieckiem, poznali jego zachowania, reakcje na różne sytuacje. Mimo różnych trudności przeżywanie macierzyństwa i ojcostwa dostarcza im wiele radości i satysfakcji. Dynamiczny rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, jego nowe osiągnięcia rozwojowe powodują, że większość rodziców jest zafascynowana rodzicielstwem. „Bycie rodzicem” uważa za najbardziej satysfakcjonujący obszar swojego życia, a na dalszych pozycjach wymienia pracę, małżeństwo, odpoczynek, obowiązki domowe[6]. Z tego powodu są oni bardziej zainteresowani rozwojem swych dzieci i podatni na oddziaływania zewnętrzne niż rodzice uczniów, zwłaszcza nastolatków, sprawiających rodzicom wiele trudności. Sprzyjającym czynnikiem partnerstwu i współpracy przedszkole – rodzice jest ich codzienna obecność w przedszkolu.

           Rodzice dzieci są pierwszymi i najważniejszymi edukatorami do zdrowia swoich dzieci. W podstawie programowej wychowania przedszkolnego, w części „Zalecenia i sposoby realizacji”, zwrócono uwagę potrzebę: współpracy z rodzicami w zakresie edukacji zdrowotnej do „współdecydowania w sprawach przedszkola”. Znaczna część rodziców nie jest jednak przygotowana do pełnienia roli edukatorów zdrowia i praktykowania w domu tego czego dziecko nauczyło się w przedszkolu. Styl życia wielu rodziców odbiega od prozdrowotnego, nie są dobrymi modelami w tym zakresie dla swoich dzieci, nie tworzą dla nich pozytywnych wzorców. Przedszkole może zaoferować im pomoc w tym zakresie. Może także korzystać z pomocy niektórych rodziców (np. lekarzy, pielęgniarek, psychologów, dietetyków i innych specjalistów z zakresu nauk o zdrowiu) w realizacji zadań związanych z edukacją zdrowotną dzieci i pracowników. Pozyskanie rodziców i wspieranie ich w rozwoju kompetencji wychowawczych i w zakresie dbałości o zdrowie jest podstawowym warunkiem skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci.

           Partnerami przedszkola mogą być także babcie i dziadkowie jego wychowanków. Duży ich odsetekwspiera rodziców w opiece nad dzieckiem, współwychowuje je, spędza z nim dużo czasu, dostarcza rozrywek, odprowadza i/lub przyprowadza z przedszkola i ma częsty kontakt z jego pracownikami. Babcie/dziadkowie są często pośrednikami w komunikacji nauczyciel – rodzice. Pozyskanie ich do współpracy ma bardzo duże znaczenie, zwłaszcza, że są często na emeryturze i dysponują wolnym czasem. Z punktu widzenia wychowania, także zdrowotnego, bardzo ważne wydaje się tworzenie wspólnego frontu, czyli zgodności co do metod wychowania, oczekiwań względem dziecka i siebie nawzajem, także w odniesieniu do zdrowia (np. kwestie związane z utrzymaniem higieny, żywieniem, aktywnością fizyczną). Istotne wydaje się podnoszenie ich kompetencji w zakresie rozwoju dziecka, rozpoznawania jego potrzeb i ich zaspakajania. Ma to szczególne znaczenie w kontekście różnic międzypokoleniowych i związanych z nimi odrębnościami w podejściu do wychowania i zdrowia powodujących często niespójne oczekiwania i wymagania wobec dzieci.

           

          Przedszkole promujące zdrowie 
          ma niepowtarzalna szansę edukowania rodziców 
          w zakresie dbałości o zdrowie ich samych i ich dzieci

          Należy:

          • pozyskać rodziców do współpracy w tworzeniu PPZ na zasadzie partnerstwa
          • pomóc rodzicom w:

          −       uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla nich samych i ich dzieci

          −       identyfikacji czynników wpływających na zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia

          −       rozwijaniu kompetencji wychowawczych oraz w zakresie dbałości o zdrowie własne i dzieci

          • zachęcać do podejmowania korzystnych dla zdrowia zmian w ich stylu życia

          Definicja i standardy przedszkola promującego zdrowie

          Dotychczas w Polsce nie opracowano definicji, modelu i standardów PPZ. Podejmując taką próbę, wzięto pod uwagę:

          • koncepcję promocji zdrowia,
          • przyjęte w sieci Szkoły dla Zdrowia w Europie wartości i filary SzPZ, zmodyfikowane i dostosowane do PPZ (patrz Aneks 2),
          • definicję, model i standardy SzPZ w Polsce,
          • opisaną wyżej specyfikę przedszkola jako siedliska (warunki i organizacja życia i pracy w przedszkolu oraz cechy i potrzeby jego społeczności).

           W formułowaniu definicji, modelu i standardów PPZ przyjęto zasadę, że nawiązują one do definicji, modelu i standardów SzPZ w celu zachowania spójności, ciągłości i dotychczasowych doświadczeń związanych z przynależnością przedszkoli do wojewódzkich/rejonowych SzPZ.

          Definicja przedszkola promującego zdrowie

          Przedszkole promujące zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają:

          zdrowiu i dobremu samopoczuciu społeczności przedszkola (dzieci, pracowników i rodziców dzieci)

          podejmowaniu przez członków społeczności przedszkola aktualnie i w przyszłości działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu

          W modelu PPZ uwzględniono trzy poziomy: warunki dla tworzenia PPZ, główne obszary jego działań i oczekiwane efekty.

           Przedszkole promujące zdrowie realizuje zadania określone obowiązujących aktach prawnych i w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, a ponadto spełnia warunki określone w czterech standardach PPZ. Standardy te wyróżniono na podstawie modelu PPZ.

          Standardy przedszkola promującego zdrowie

          Koncepcja pracy przedszkola, jego organizacja i struktura sprzyjają realizacji długofalowych, zaplanowanych działań dla wzmocnienia zdrowia dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Klimat społeczny przedszkola sprzyja dobremu samopoczuciu i zdrowiu dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Przedszkole prowadzi edukację zdrowotną dzieci i stwarza im warunki do praktykowania w codziennym życiu zachowań prozdrowotnych.

          Przedszkole podejmuje działania w celu zwiększenia kompetencji pracowników i rodziców dzieci w zakresie dbałości o zdrowie oraz prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci.

           

          Uzasadnienie wyboru standardów oraz metody i narzędzia do oceny stopnia ich osiągania omówiono w części drugiej poradnika. Zapoznanie się z treścią tej części jest konieczne dla lepszego zrozumienia istoty PPZ i zasad jego tworzenia.

          Koncepcja promocji zdrowia                                                                       

          wg "Przedszkole promujące zdrowie" poradnik dla przedszkoli i osób wspirającycg ich  działania  w zakresie promocji zdriowia.

          M. Woynarowska -Sołdan, B. Woynarowska

          Podstawą tworzenia Przedszkola Promującego Zdrowie jest koncepcja promocji zdrowia i wykorzystywane w niej specyficzne podejścia.

           Promocja zdrowia jest nową, rozwijaną na świecie od lat 80. XX w. strategią działań dla umocnienia zdrowia ludzi – jednostek i społeczności. Zdefiniowano ją jako proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem i jego poprawę.

          Ważne dla praktyki aspekty promocji zdrowia

          • Koncentracja na zdrowiu jako dobrostanie i jego umacnianiu/doskonaleniu. Dobre zdrowie sprzyja lepszej jakości życia, sprawnemu funkcjonowaniu, osiąganiu celów, większej wydajności w pracy i zarobkom, satysfakcji z życia. Zdrowie jest środkiem (a nie celem) dla dobrego, twórczego życia
          • Przyjmuje się całościowe (holistyczne) podejście do zdrowia. Zakłada ono, że zdrowie jednostki ma wiele wymiarów (fizyczny, psychiczny, społeczny, duchowy, seksualny) i zależy od wielu czynników w środowisku fizycznym (naturalnym i stworzonym przez ludzi) oraz środowisku społecznym i ekonomicznym. Na wiele tych czynników ludzie mogą mieć wpływ
          • Promocja zdrowia jest procesem zmian społecznych, dotyczy jednostek, grup i społeczności. Obejmuje dwa wzajemnie powiązane obszary:

          -  działania indywidualne ludzi podejmowane w celudokonania sprzyjających zdrowiu zmian w swoim stylu życia

          -  działania zbiorowe, wspólne członków danej społeczności dla tworzenie sprzyjającego zdrowiu i dobremu samopoczuciu środowiska fizycznego i społecznego

          • Uświadamianie ludziom, że oni sami podejmują decyzje w sprawach swego zdrowia i ponoszą odpowiedzialność za zdrowie własne i innych ludzi w swoim otoczeniu
          • Uświadamianie politykom i zarządzającym (decydentom) na różnych poziomach i we wszystkich organizacjach, że:

          -   zdrowie powinno „wejść” do każdego systemu społecznego (nie ma odrębnych systemów dla zdrowia) i niezbędne jest tworzenie koalicji dla zdrowia

          -   ich zadaniem jest tworzenie warunków, w których „zdrowe wybory będą dla ludzi łatwiejszymi wyborami”

           

          W promocji zdrowia wykorzystuje się specyficzne podejścia, wśród których szczególnie ważne jest:

          • Podejście siedliskowe –zdrowie jest tworzone i doświadczane przez ludzi w miejscach, w których uczą się, pracują, bawią, odpoczywają, kochają. Siedlisko jest systemem społecznym (całością), który zmienia się, aby poprawiać i doskonalić zdrowie. W siedlisku, którym jest np. miasto, zakład pracy, szkoła, przedszkole, rodzina, ludzie podejmują wspólnie działania na rzecz zdrowia, poszukując różnych form wsparcia z zewnątrz. 
          • Podejście „od ludzi do problemu” –ludzie (społeczność) w danym siedlisku  identyfikują własne problemy zdrowotne po to, aby je rozwiązać (usunąć, zredukować). Podejmują w tym celu działania (a nie narzucone, zewnętrzne programy), w których uwzględnia się dwie grupy czynników: środowiskowe (związane z miejscem i warunkami ich codziennego życia, relacjami z innymi) i osobiste (styl życia, kompetencje, motywacja, zdolności przystosowawcze). Podstawowym warunkiem ich skuteczności jest uczestnictwo i współdziałanie ludzi oraz tworzenie warunków dla aktywności jednostek i grup.
          • Tworzenie sieci siedlisk/organizacji realizujących projekty/programy promocji zdrowia w celu wymiany informacji i doświadczeń, współpracy bez rywalizacji i podejmowania wspólnych działań.
          • Długotrwałość działań i systemowe podejście do planowania,dokonywanie ewaluacji jako podstawowe warunki skuteczności podejmowanych działań.

          Przedszkole jest siedliskiem, systemem społecznym, w którym żyje i realizuje swoje różne zadania (rozwojowe, zawodowe, rodzicielskie, opiekuńcze) społeczność przedszkola. Społeczność ta to pracownicy przedszkola, dzieci i ich rodzice. W przedszkolu – środowisku opieki, edukacji i pracy – istnieje wiele czynników, które mogą oddziaływać pozytywnie lub negatywnie na zdrowie i samopoczucie wszystkich członków jego społeczności. Możliwości ich wpływania na zmiany tych czynników oraz warunki i funkcjonowanie przedszkola są jednak zróżnicowane.

           Organizacja przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Warunki i organizacja życia, edukacji i pracy w przedszkolu sprzyjają podejmowaniu działań w zakresie promocji zdrowia, gdyż:

          • Większość przedszkoli posiada korzystne dla zdrowia warunki środowiska fizycznego, zgodne z ustalonymi normami i wymaganiami higienicznymi. Pomieszczenia w przedszkolu są zadbane, estetyczne, kolorowe, atrakcyjne i inspirujące. Stwarza to przyjemną, ciepłą atmosferę, stanowi dobre wzorce dla dzieci i ich rodziców.
          • Liczba dzieci i pracowników w przedszkolach zwykle nie jest zbyt duża. Sprzyja to tworzeniu pozytywnego klimatu społecznego („rodzinnej atmosfery”) i uwzględnianiu indywidualnych potrzeb dzieci i innych członków społeczności przedszkola. W przedszkolu nie ma sytuacji wymagających rywalizacji, współzawodnictwa, co stwarza większe możliwości kształtowania umiejętności współpracy.
          • Przedszkole jest w systemie edukacji placówką, w której nie dokonuje się tak często, jak w szkole, zmian strukturalnych i programowych. Zapewnia to większą stabilność i możliwość podejmowania długofalowych działań potrzebnych w programach promocji zdrowia.
          • Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zawiera treści dotyczące edukacji zdrowotnej. Realizacja tej edukacji stwarza nauczycielom okazję do refleksji nad swoimi zachowaniami zdrowotnymi i motywuje ich do tworzenia dla dzieci i rodziców właściwych wzorców.
          • Powiązanie w przedszkolu działalności opiekuńczej, wychowawczej i dydaktycznej sprzyja realizacji edukacji zdrowotnej. Dzieci zdobywają informacje i umiejętności dbania o zdrowie i bezpieczeństwo (na miarę swoich możliwości) w sposób naturalny, spontaniczny, w powiązaniu z zabawą, posiłkami, zabiegami higienicznymi, wypoczynkiem itd.
          • Pracownicy przedszkola mają częsty, prawie codzienny kontakt z rodzicami lub innymi członkami rodzin dzieci, mogą współpracować z nimi, zachęcać do kontynuowania w domu zachowań prozdrowotnych, które dzieci praktykują w przedszkolu, oferować rodzicom (a także babciom i dziadkom) specjalne programy edukacyjne i zachęcać do wspólnych działań.

           W przedszkolu, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami, nie pracuje pielęgniarka. Pracownicy nie mogą zatem korzystać z jej pomocy w sprawach zdrowia dzieci oraz warunków higieniczno-sanitarnych środowiska. 

           

          W przedszkolu promującym zdrowie

          należy wzmacniać typowe dla tego typu placówki, korzystne dla zdrowia i dobrego samopoczucia pracowników i dzieci warunki środowiska fizycznego i społecznego oraz identyfikować pojawiające się nieprawidłowości i je eliminować

           Charakterystyka społeczności przedszkola w kontekście promocji zdrowia

          Przedszkola, podobnie jak szkoły, dotychczas koncentrują się głównie na zdrowiu dzieci. W promocji zdrowia należy brać pod uwagę zdrowie wszystkich członków społeczności przedszkola.Każda z jej grup ma specyficzne cechy i potrzeby w zakresie ochrony i promocji zdrowia, różny status i możliwości uczestniczenia w tych działaniach.

           Dzieci – wychowankowie przedszkola

          Wychowankami przedszkola są dzieci w wieku 3–5/6 lat, w okresie zwanym średnim dzieciństwem lub wiekiem przedszkolnym. Pod względem rozwoju fizycznego, motorycznego, psychicznego i społecznego jest to grupa zróżnicowana –  3-latki są bliższe dzieciom w wieku poniemowlęcym, 5-latki dzieciom w młodszym wieku szkolnym. Dzieci przebywają w przedszkolu zwykle przez co najmniej 3 lata, przez 5–7 godzin dziennie, prawie przez cały rok (w organizacji przedszkola nie są przewidziane ferie zimowe i letnie). W działaniach w zakresie ochrony i promocji zdrowia oraz edukacji zdrowotnej w przedszkolu należy wziąć pod uwagę właściwości rozwoju jego wychowanków.

           Pod względem rozwoju poznawczego,zgodnie z teorią J. Piageta, dzieci są w stadium przedoperacyjnym rozwoju. Dominuje u nich myślenie konkretno-wyobrażeniowe, ale stopniowo rozwija się rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Sposób wyjaśniania przyczynowości cechuje  intelektualny egocentryzmi brak różnicowania między tym co  zewnętrzne (fizyczne) i wewnętrzne (psychiczne)[1]. Ma to m.in. wpływ na rozumienie przez dzieci pojęcia „zdrowie”. Uznają się one za zdrowe lub chore, gdy ktoś im o tym powie lub gdy pojawiają się już wcześniej występujące objawy. Odnoszą chorobę i zdrowie do własnych konkretnych doświadczeń z codziennego życia, choć często mają problem z zapamiętaniem kontekstu danej sytuacji, wyciąganiem wniosków. Wiąże się to m.in. z brakiem umiejętności abstrahowania na podstawie zdobytych doświadczeń. Nie rozumieją zdrowia jako pojęcia złożonego i abstrakcyjnego, ani też specyficznych pojęć (np. przyczyny chorób, dbałość o zdrowie). Na pytanie: Co to jest zdrowie? udzielają zwykle odpowiedzi ogólnych, niezróżnicowanych, odnoszących się do siebie (np. zdrowie umożliwia zabawę z rówieśnikami, wychodzenie z domu, bycie z rodzicami)[2].

           Dzieci młodsze (3-letnie) cechuje mała aktywność społeczna – bawią się najczęściej same, pozostają w grupie w roli obserwatora lub naśladują rówieśnika w zabawie równoległej. Wraz z procesem uspołeczniania działań dzieci uczą się rozpoznawać, kontrolować własne emocje, wyrażać je w sposób akceptowany społecznie, przestrzegać zasad współżycia w grupie. W kontaktach z rówieśnikami trudno im przyjąć i zrozumieć odmienne punkty widzenia, pragnienia czy sądy, co jest często przyczyną konfliktów. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci lepiej radzą sobie z kontrolowaniem emocji, ich zabawy są bardziej złożone, wymagają podziału ról, niekiedy ich negocjowania co sprzyja wychodzenia z egocentryzmu i rozwojowi kompetencji społecznych. Pod koniec okresu przedszkolnego dzieci wykazują się większą gotowością współpracy z rówieśnikami, bardziej świadomie kierują swoimi zachowaniami, wzrasta ciekawość i przywiązanie w stosunku do innych dorosłych (np. nauczycieli), chęć identyfikowania się z wzorami (bohaterowie z bajek, przedstawiciele niektórych zawodów np. strażak, policjant, lekarz).

           Ze względu na aktywność dziecka i jego zaangażowanie w sprawy zdrowia, większość dzieci w wieku przedszkolnym znajduje się na etapie pośrednim wychowania zdrowotnego[3]:

          • stopniowo zwiększa się udział dziecka w dbaniu o swoje zdrowie (we wcześniejszym etapie heteroedukacji dziecko było głównie odbiorcą zabiegów pielęgnacji i opieki ze strony dorosłych),
          • dziecko świadomie naśladuje zachowania dorosłych, opanowuje podstawowe umiejętności dotyczące higieny osobistej i  bezpieczeństwa, ale wymaga przypominania i nadzoru ze strony dorosłych; uczestniczy w pracach nad utrzymaniem porządku w najbliższym otoczeniu, podejmuje samodzielnie pewne inicjatywy,
          • rozpoczyna się proces naśladowania zachowań rówieśników; wpływ na zachowania dziecka ma telewizja, gry komputerowe i reklamy,
          • w okresie tym, szczególnie w jego końcowej fazie, mogą pojawić się pewne elementy autoedukacji – samowychowania, świadomie podejmowanych czynności dla zdrowia.

          Zadaniem rodziców i innych dorosłych jest m.in.: tworzenie pozytywnych wzorców, stwarzanie warunków do uczenia się, umożliwienie dziecku podejmowania samodzielnych wyborów, bezpiecznego eksperymentowania (pod dyskretnym nadzorem), korygowanie niektórych zachowań, dopilnowanie staranności w wykonywaniu czynności i zabiegów higienicznych. Ważne jest także odpowiadanie na pytania dziecka (jest to okres pytań, rozwijają się m.in. świadomość i identyfikacja płci, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne), rozbudzanie zainteresowania różnym sprawami dotyczącymi zdrowia.

           U dzieci w wieku przedszkolnym kształtuje się wiele podstawowych zachowań oraz umiejętności związanych ze zdrowiem i dbałością o nie. Zachowania teoraz tryb (organizacja) życia dzieci w znacznym stopniu zależą od osób dorosłych, a zwłaszcza rodziców. Zakres możliwości dokonywania przez dziecko samodzielnych wyborów, np. w zakresie żywienia, sposobu spędzania czasu, aktywności fizycznej, sposobu ubierania się i innych zachowań, jest niewielki. Rodzice i nauczyciele stanowią w okresie przedszkolnym niekwestionowany autorytet. Reguły i zasady przez nich ustalane (także te dotyczące zdrowia) są bezdyskusyjnie przez dzieci przyjmowane, co pozytywnie koreluje z edukacją zdrowotną. „Dziecko jest posłuszne zasadom, ponieważ w jego przekonaniu są one nienaruszalne i niezmienne (…) szacunek do autorytetu (jednostronny) prowadzi do powstania poczucia zobowiązania nakazującego dostosowanie się do standardów dorosłego i posłuszeństwa jego regułom”[4].

           Dzieci w wieku przedszkolnym nie podejmują zachowań ryzykownych dla zdrowia, takich jak dzieci w wieku szkolnym, a zwłaszcza nastolatki. Z punktu widzenia zdrowia za niekorzystne należy uznać:

          • duży udział w budżecie czasu zajęć i czynności związanych z pozycją siedzącą i unieruchomieniem (oglądanie telewizji, korzystanie z komputerów, tabletów, smart fonów),
          • podejmowanie przez dzieci zachowań, zwłaszcza żywieniowych, pod wpływem reklamy (np. słodyczy, potraw typu fast-food),
          • wywieranie presji na rodziców (np. w sprawie zakupu słodyczy, zabawek),
          • zachowania agresywne i brak posłuszeństwa, co jest źródłem konfliktów, a przy braku umiejętności oceny zagrożeń może zwiększać ryzyko urazów i wypadków.

           Opisane właściwości rozwojowe dzieci w wieku przedszkolnym wskazują, że nie można traktować ich w działaniach w zakresie promocji zdrowia jak partnerów dorosłych, w pełnym znaczeniu tego słowa. Nie są one w stanie zrozumieć istoty zdrowia i przedszkola promującego zdrowie. Wychowankowie przedszkola mają ograniczone możliwości i zdolność do współdecydowania, inicjowania działań, samodzielnego wykonywania wielu zadań. Mimo to powinny być one włączane do działań, zaprogramowanych i organizowanych przez dorosłych jako ich aktywni uczestnicy.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          ważne jest przygotowywanie dzieci do podejmowania 
          świadomych działań dla zdrowia ich i innych osób

          W tym celu należy:

          • przekazywać dzieciom zrozumiałe i spójne informacje dotyczące zdrowia i zachowań z nim związanych
          • pytać dzieci o zdanie i opinie w sprawach, które ich bezpośrednio dotyczą i brać je pod uwagę
          • powierzać dzieciom niektóre proste zadania
          • zachęcać dzieci do generowania pomysłów
          • zachęcać dzieci i umożliwiać im współpracę z rówieśnikami i dorosłymi

          Pracownicy przedszkola

          Głównymi „aktorami” w tworzeniu PPZ są jego pracownicy. Jest to grupa pod wieloma względami zróżnicowana i należą do niej:

          1. Pracownicy pedagogiczni:
          • nauczyciele(głównie kobiety),
          • inni pracownicy pedagogiczni – psycholog, logopeda, instruktor gimnastyki korekcyjnej, rytmiki, nauczyciel języka obcego, religii i innych zajęć dodatkowych, jakie proponuje w swej ofercie placówka, zwykle niepełnozatrudnieni;
          1. Pracownicy niepedagogiczni:
          • osoby pełniące rolę pomocy nauczycieli,
          • pracownicy administracyjno-ekonomiczni,
          • pracownicy kuchni i stołówki,
          • inni pracownicy obsługi (woźne, dozorcy).

           Pracownicy przedszkola różnią się pod względem statusu społeczno-ekonomicznego – poziomu wykształcenia i zarobków. Zdecydowana większość nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych ma wykształcenie wyższe. Nie ma danych dotyczących wykształcenia pozostałych pracowników przedszkoli, ale należy sądzić, że duży ich odsetek ma wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Pracownicy pedagogiczni uczestniczą w różnych formach doskonalenia zawodowego, pracownikom niepedagogicznym nie oferuje się, poza szkoleniami bhp, innych form szkolenia. Zróżnicowanie statusu społeczno-ekonomicznego pracowników przedszkola powoduje różnice w ich stanie zdrowia, stylu życia, dbałości o zdrowie, a także w możliwościach zrozumienia koncepcji promocji zdrowia i PPZ.

          Stan zdrowia i samopoczucie pracowników przedszkola ma wpływ na ich dyspozycję do pracy (wydajność, absencję chorobową), realizację zadań przedszkola, panujący w nim klimat społeczny, a także na samopoczucie dzieci i ich rodziców. Nie ma danych o sytuacji zdrowotnej tej grupy pracowników. Można jednak odwołać się do wyników badań dotyczących subiektywnej oceny zdrowia i zachowań zdrowotnych nauczycieli i pracowników niepedagogicznych szkół podstawowych i gimnazjów[5]. U osób z obu grup stwierdzono częste występowanie różnych dolegliwości i zaburzeń oraz wiele niedostatków w zachowaniach prozdrowotnych stanowiących poważne zagrożenie dla ich zdrowia. Należy sądzić, że podobna sytuacja dotyczy pracowników przedszkoli. Może to niekorzystnie wpływać na realizację edukacji zdrowotnej i tworzenia przez nich właściwych wzorców zachowań prozdrowotnych dla dzieci i ich rodziców.

           

          W przedszkolu promującym zdrowie 
          kluczowym zadaniem jest inwestycja w zdrowie jego pracowników 
          i ich kompetencje w zakresie prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

          Należy pomóc nauczycielom i pozostałym pracownikom w:

          • uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla jednostki
          • identyfikacji czynników wpływających na ich zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia
          • rozwijaniu kompetencji w zakresie dbałości o zdrowie własne i innych
          • podejmowaniu korzystnych dla zdrowia zmian w swoim stylu życia
          • zrozumieniu koncepcji promocji zdrowia i PPZ
          • doskonaleniu umiejętności prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci

           Rodzice dzieci

          Większość rodziców dzieci w wieku przedszkolnym jest w okresie wczesnej dorosłości (obejmującej wiek od 20–23 do 35–40 lat) i we wczesnej fazie rozwoju zawodowego. Uczęszczanie dziecka do przedszkola umożliwia im pracę zawodową. Po trudach opieki nad dzieckiem we wczesnym dzieciństwie czują się w tym okresie bardziej swobodni.

           Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym weszli już w pełni w role rodziców. Zdobyli własne doświadczenia w opiece nad dzieckiem, poznali jego zachowania, reakcje na różne sytuacje. Mimo różnych trudności przeżywanie macierzyństwa i ojcostwa dostarcza im wiele radości i satysfakcji. Dynamiczny rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, jego nowe osiągnięcia rozwojowe powodują, że większość rodziców jest zafascynowana rodzicielstwem. „Bycie rodzicem” uważa za najbardziej satysfakcjonujący obszar swojego życia, a na dalszych pozycjach wymienia pracę, małżeństwo, odpoczynek, obowiązki domowe[6]. Z tego powodu są oni bardziej zainteresowani rozwojem swych dzieci i podatni na oddziaływania zewnętrzne niż rodzice uczniów, zwłaszcza nastolatków, sprawiających rodzicom wiele trudności. Sprzyjającym czynnikiem partnerstwu i współpracy przedszkole – rodzice jest ich codzienna obecność w przedszkolu.

           Rodzice dzieci są pierwszymi i najważniejszymi edukatorami do zdrowia swoich dzieci. W podstawie programowej wychowania przedszkolnego, w części „Zalecenia i sposoby realizacji”, zwrócono uwagę potrzebę: współpracy z rodzicami w zakresie edukacji zdrowotnej do „współdecydowania w sprawach przedszkola”. Znaczna część rodziców nie jest jednak przygotowana do pełnienia roli edukatorów zdrowia i praktykowania w domu tego czego dziecko nauczyło się w przedszkolu. Styl życia wielu rodziców odbiega od prozdrowotnego, nie są dobrymi modelami w tym zakresie dla swoich dzieci, nie tworzą dla nich pozytywnych wzorców. Przedszkole może zaoferować im pomoc w tym zakresie. Może także korzystać z pomocy niektórych rodziców (np. lekarzy, pielęgniarek, psychologów, dietetyków i innych specjalistów z zakresu nauk o zdrowiu) w realizacji zadań związanych z edukacją zdrowotną dzieci i pracowników. Pozyskanie rodziców i wspieranie ich w rozwoju kompetencji wychowawczych i w zakresie dbałości o zdrowie jest podstawowym warunkiem skuteczności edukacji zdrowotnej dzieci.

           Partnerami przedszkola mogą być także babcie i dziadkowie jego wychowanków. Duży ich odsetekwspiera rodziców w opiece nad dzieckiem, współwychowuje je, spędza z nim dużo czasu, dostarcza rozrywek, odprowadza i/lub przyprowadza z przedszkola i ma częsty kontakt z jego pracownikami. Babcie/dziadkowie są często pośrednikami w komunikacji nauczyciel – rodzice. Pozyskanie ich do współpracy ma bardzo duże znaczenie, zwłaszcza, że są często na emeryturze i dysponują wolnym czasem. Z punktu widzenia wychowania, także zdrowotnego, bardzo ważne wydaje się tworzenie wspólnego frontu, czyli zgodności co do metod wychowania, oczekiwań względem dziecka i siebie nawzajem, także w odniesieniu do zdrowia (np. kwestie związane z utrzymaniem higieny, żywieniem, aktywnością fizyczną). Istotne wydaje się podnoszenie ich kompetencji w zakresie rozwoju dziecka, rozpoznawania jego potrzeb i ich zaspakajania. Ma to szczególne znaczenie w kontekście różnic międzypokoleniowych i związanych z nimi odrębnościami w podejściu do wychowania i zdrowia powodujących często niespójne oczekiwania i wymagania wobec dzieci.

           

          Przedszkole promujące zdrowie 
          ma niepowtarzalna szansę edukowania rodziców 
          w zakresie dbałości o zdrowie ich samych i ich dzieci

          Należy:

          • pozyskać rodziców do współpracy w tworzeniu PPZ na zasadzie partnerstwa
          • pomóc rodzicom w:

          −       uświadomieniu sobie wartości zdrowia dla nich samych i ich dzieci

          −       identyfikacji czynników wpływających na zdrowie, w tym zwłaszcza czynników związanych ze stylem życia

          −       rozwijaniu kompetencji wychowawczych oraz w zakresie dbałości o zdrowie własne i dzieci

          • zachęcać do podejmowania korzystnych dla zdrowia zmian w ich stylu życia

          Definicja i standardy przedszkola promującego zdrowie

          Dotychczas w Polsce nie opracowano definicji, modelu i standardów PPZ. Podejmując taką próbę, wzięto pod uwagę:

          • koncepcję promocji zdrowia,
          • przyjęte w sieci Szkoły dla Zdrowia w Europie wartości i filary SzPZ, zmodyfikowane i dostosowane do PPZ (patrz Aneks 2),
          • definicję, model i standardy SzPZ w Polsce,
          • opisaną wyżej specyfikę przedszkola jako siedliska (warunki i organizacja życia i pracy w przedszkolu oraz cechy i potrzeby jego społeczności).

           W formułowaniu definicji, modelu i standardów PPZ przyjęto zasadę, że nawiązują one do definicji, modelu i standardów SzPZ w celu zachowania spójności, ciągłości i dotychczasowych doświadczeń związanych z przynależnością przedszkoli do wojewódzkich/rejonowych SzPZ.

          Definicja przedszkola promującego zdrowie

          Przedszkole promujące zdrowie tworzy warunki i podejmuje działania, które sprzyjają:

          zdrowiu i dobremu samopoczuciu społeczności przedszkola (dzieci, pracowników i rodziców dzieci)

          podejmowaniu przez członków społeczności przedszkola aktualnie i w przyszłości działań na rzecz zdrowia własnego i innych ludzi oraz tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu

          W modelu PPZ uwzględniono trzy poziomy: warunki dla tworzenia PPZ, główne obszary jego działań i oczekiwane efekty.

           Przedszkole promujące zdrowie realizuje zadania określone obowiązujących aktach prawnych i w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, a ponadto spełnia warunki określone w czterech standardach PPZ. Standardy te wyróżniono na podstawie modelu PPZ.

          Standardy przedszkola promującego zdrowie

          Koncepcja pracy przedszkola, jego organizacja i struktura sprzyjają realizacji długofalowych, zaplanowanych działań dla wzmocnienia zdrowia dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Klimat społeczny przedszkola sprzyja dobremu samopoczuciu i zdrowiu dzieci, pracowników i rodziców dzieci.

          Przedszkole prowadzi edukację zdrowotną dzieci i stwarza im warunki do praktykowania w codziennym życiu zachowań prozdrowotnych.

          Przedszkole podejmuje działania w celu zwiększenia kompetencji pracowników i rodziców dzieci w zakresie dbałości o zdrowie oraz prowadzenia edukacji zdrowotnej dzieci.

           

          Uzasadnienie wyboru standardów oraz metody i narzędzia do oceny stopnia ich osiągania omówiono w części drugiej poradnika. Zapoznanie się z treścią tej części jest konieczne dla lepszego zrozumienia istoty PPZ i zasad jego tworzenia.

            

          Ta strona może zawierać podstawowe informacje na temat twojej szkoły. Można je zmienić w każdej chwili. Opis sposobu dokonywania zmian znajduje się tutaj: http://help.edupage.org/